Earth Overshoot Day: waarom potentieel van de landbouwer onbenut blijft

In een opiniestuk dat in het weekblad Knack verscheen, roept Van Steenweghen de toekomstige Vlaamse regering op om landbouwers zo snel mogelijk een helder en aantrekkelijk kader te bieden voor een circulaire bio-economie. Dit jaar viel Earth Overshoot Day op 1 augustus. Je kan deze dag ook beschouwen als de datum waarop alle grondstoffen die de wereld produceert op één jaar (vroegtijdig) door ons zijn opgesoupeerd. Voor België viel die datum al op 23 maart. Slechts een handvol landen – waaronder Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten – doen slechter. De klimaatverandering stelt onze maatschappij dan ook voor verschillende grote uitdagingen.

Een van de manieren om die uitdagingen aan te pakken is het aanboren van het potentieel van de circulaire bio-economie, waarbij dezelfde grondstoffen meermaals worden hergebruikt. Momenteel is de globale economie eerder lineair. Overschakelen naar een circulaire bio-economie vergt flinke inspanningen: niet alleen van de landbouw, maar ook van andere sectoren die streven naar circulariteit.

Noodzakelijke transitie

Afval omzetten in nieuwe materialen krijgt de voorkeur ten opzichte van het delven van nieuwe grondstoffen. Zo gaat de verwerkende industrie bijvoorbeeld op zoek naar biogebaseerde grondstoffen om haar fossiele grondstoffen te vervangen. Deze transitie is noodzakelijk voor de gezondheid van de planeet. Bovendien streven Vlaanderen en Europa met dit model ook naar een economische meerwaarde. Elke ondernemer is toch op zoek naar optimale efficiëntie voor een voordelige bedrijfseconomische situatie? Kunnen landbouwers, als belangrijke spelers in de bio-economie, ook de transitie naar circulariteit verwezenlijken?

Landbouw al van oudsher circulair

Natuurlijk kunnen ze dat, want de landbouw is al van oudsher circulair. De combinatie van dierlijke en plantaardige productie zorgt voor het efficiënt inzetten van gewasresten als veevoeder of mest als gewasbemesting. Ook andere kringlopen worden op boerderijen gesloten om de productie te optimaliseren. Denk aan het opwekken van energie met zonnepanelen op stallen, het hergebruiken van regenwater en het omzetten van gewasresten in compost. Zo zijn boeren niet alleen producenten, maar ook afnemers van hun eigen grondstoffen.

Ze kunnen ook grondstoffen genereren voor andere bedrijven die wensen af te stappen van fossiele grondstoffen. Als het teeltplan het toelaat, zouden landbouwers hennep kunnen telen voor de bouwsector, of mierikswortel voor de cosmetische sector. Circulaire bio-economie binnen de landbouwsector draait dus niet alleen om duurzame voedselproductie, maar kan veel breder worden bekeken als dat met een zekere durf voor ondernemerschap is.

Projecten Waste2Func en ZeroW

Dat is niet alles. Landbouwers zijn ook in staat om gewasresten te gebruiken voor andere doeleinden, zonder de voedselproductie te verstoren. Het project Waste2Func haalt het zetmeel uit verschillende afvalstromen, zoals aardappelschillen, en vormt die om tot componenten voor schoonmaakmiddelen. Of met groenteafval kan verpakkingsmateriaal voor diezelfde groenten worden gemaakt. Ook groenten en fruit van een mindere kwaliteitsklasse kunnen worden gevaloriseerd door er soepen en sappen van te maken.

Zo gaat bijvoorbeeld het ZeroW-project voedselverspilling tegen. De landbouwer beslist opnieuw zelf of hij dat liever op lokale, regionale, nationale of zelfs globale schaal onderneemt. Wie geen tijd heeft om de nevenstromen zelf te verwerken, kan ze verkopen aan grotere industriële partners, die op zoek zijn naar biogebaseerde alternatieven. Zo is er voor ieder wat wils.

Struikelblokken

In de praktijk merken we echter te veel struikelblokken, zoals de variatie van nevenstromen in tijd, volume en ook in kwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan boerderijcompostering: een dankbare manier om reststromen van plantaardige oorsprong zoals maaisel of afgekeurde gewassen en vruchten op te waarderen tot meststoffen. Helaas is boerderijcompostering niet toegelaten vanuit de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) en laat een omkadering al jaren op zich wachten. Moeilijk, maar niet onmogelijk, om hier een duurzame ketensamenwerking mee op te zetten. Dan zijn er ook nog heel wat regels en wetten die het niet zo gemakkelijk toelaten om een afvalstof als grondstof te gebruiken.

Kalenderlandbouw

Concreet? Landbouwers moeten zich houden aan de kalender die wordt opgelegd door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), hetgeen niet altijd in het voordeel is van het gebruik van stalmest. Verder mag water van waterzuiveringsstations niet worden hergebruikt vanwege het voorzorgsprincipe met betrekking tot PFAS. Ook raken vergunningen voor vergisters en waterbekkens nabij landbouwpercelen moeilijk goedgekeurd – grotendeels vanwege nog steeds geen goedgekeurd stikstofbeleid op Vlaams niveau. Maar ook de reeds bestaande regelgeving met betrekking tot vergunningen is complex en stringent. Al die drempels staan in de weg van circulaire landbouweconomie.

Bijzonder jammer. Want er zijn heel wat voordelen: de duurzaamheid van (landbouw)bedrijven verhoogt en er zijn kostenbesparingen, inkomensdiversificatie en een verhoogde veerkracht van de bedrijven. Het draait allemaal om samenwerking met verschillende stakeholders, creativiteit en een gezonde dosis ondernemerschap.

Samen met een stimulerend wetgevend kader en bewustwording bij consumenten liggen er heel wat mogelijkheden op tafel, waar de landbouwsector de basis kan vormen voor de circulaire bio-economie die we allen nastreven. Dat is precies wat onze planeet nodig heeft. En in plaats van een wijzende vinger verdienen onze landbouwers op tijd en stond een schouderklopje.

Bied landbouwers een aantrekkelijk kader

Daarom moet de toekomstige Vlaamse regering landbouwers zo snel mogelijk een helder en aantrekkelijk kader bieden voor een circulaire bio-economie. Enkel zo kan de landbouwer hierin een katalysator zijn. Enkel zo kan ze samen met de verwerkende industrie economische meerwaarde creëren. Enkel zo benutten we een oplossing die voor de hand ligt – om Earth Overshoot Day beetje bij beetje naar een datum later in het jaar te laten vallen.

Knack/Emma Van Steenweghen, Boerenbond