Hittestress zorgt voor vruchtbaarheidsproblemen bij vleesvee

Elk rund probeertzijn lichaamstemperatuur zo constant mogelijk te houden door de eigen, interne warmteproductie en de warmteopname uit de omgeving in evenwicht te brengen met de warmte die het dier verliest.

De zelfgeproduceerde warmte komt van de processen die zorgen voor groei, dracht, spieractiviteit (beweging), vertering en productie. Runderen herkauwen en zo zorgt de voorvertering van voer in de pens voor extra warmte.

Thermoneutrale zone

“Runderen hebben een thermoneutrale zone, met een onder- en een bovengrens inzake omgevingstemperatuur, waarbinnen de dieren geen extra energie moeten besteden om hun lichaamstemperatuur constant te houden”, vertelt Sam Van de Voorde.

Deze zone hangt af van factoren zoals relatieve vochtigheid, luchtsnelheid, gezondheidsstatus, productieniveau, ras en rantsoen. “Bij runderen ligt dit interval gemiddeld tussen -10 en +22 °C. Bij hogere temperaturen verbruiken runderen extra energie om zich af te koelen. Dit gaat ten koste van groei of vleesaanzet.

Runderen kunnen – net als bijvoorbeeld varkens of honden – niet zweten. Zodra de omgeving warmer wordt dan 20 °C, zoekt een rund bewust of onbewust naar oplossingen om die hitte te doorstaan: hijgen, overmatig speeksel aanmaken, minder eten, minder en trager bewegen, de schaduw opzoeken, op de stalvloer gaan liggen (als die koud aanvoelt) … Lacterende melkkoeien zijn door hun hoge eigen warmteproductie en voeropname veel gevoeliger voor hittestress dan jongvee en vleesvee.”

Temperatuur-luchtvochtigheidsindex

Hittestress begint als de omgeving te warm wordt en het rund moeilijk warmte kan afstaan. Hoeveel hittestress een koe ervaart, wordt behalve door de omgevingstemperatuur ook bepaald door de relatieve luchtvochtigheid. Beide parameters worden gecombineerd in de temperatuur-luchtvochtigheidsindex (THI). Het Rundveeloket heeft dit eerder in tabellen gezet. Vleesvee ervaart hittestress bij een THI vanaf 78-80, melkkoeien al bij een THI vanaf 68.

Vlaanderen heeft een vrij hoge relatieve vochtigheid en daardoor kan bij melkvee al lichte hittestress optreden bij omgevingstemperaturen vanaf 21 °C. De THI houdt geen rekening met rechtstreekse zonnestraling, afkoeling door wind of duur van de hittelast.

“Hittestress kan bij runderen al optreden bij een temperatuur vanaf 20 of 21 °C, wat voor de veehouder vaak nog gewoon als comfortabel warm wordt aangevoeld. Vanaf 25 °C wordt de hitte echt een probleem voor vleesvee, al zijn de effecten van hittestress op vleesvee moeilijk meetbaar. Je merkt het als veehouder vooral aan hun hogere ademhalingsfrequentie en aan hun gedrag.”

Bij melkvee is hittestress zelfs bijna lineair te volgen in de melkproductie. Bij lichte hittestress zal melkvee tot 10% minder melk produceren. Bij matige hittestress daalt de voeropname nog sterker, met melkproductiedalingen tot 25% als gevolg. Bij ernstige tot zeer ernstige hittestress (THI>80) kan de melkproductiedaling 25% of meer bedragen.

BWB gevoeliger voor hitte dan andere rassen

Bij vleesvee kan hittestress vooral voor problemen zorgen bij hoogdrachtige dieren en dieren in de afmest. Zware en vette dieren die een hoog energetisch rantsoen krijgen, zijn het meest kwetsbaar. Voorts spelen ras, vachtkleur en gezondheidsstatus een rol. “Belgisch witblauwe dieren zijn gevoeliger voor hittestress dan andere vleesrassen door hun lagere longcapaciteit en hun kleinere hart. Hoe bleker de haren op de huid, hoe beter runderen kunnen omgaan met zonlicht. Zieke dieren of dieren die eerder kampten met longproblemen zijn gevoeliger voor hittestress. Uitzonderlijk kunnen runderen zelfs bezwijken aan de hitte.”

De verlaagde voeropname is slechts een van de factoren van hittestress. Hittestress beschadigt ook de darmbarrière. Hierdoor kunnen schadelijke stoffen via het bloed het lichaam binnendringen. Om dit te beletten is 70% van de afweercellen aanwezig aan het maag-darmkanaal. Dit vraagt veel energie, wat ten koste gaat van spier- en vetaanzet.

Meer risico op pensverzuring

Bij hittestress stijgt het bicarbonaatverlies via de urine en overmatig kwijlen. De vertering bij runderen produceert veel warmte: onder hittestress zullen ze daarom minder eten. Ze eten niet enkel minder, maar ook selectiever. Ze halen bij hittestress vooral de zetmeelrijke en zoete bestanddelen uit het rantsoen. De lagere structuur- en ruwvoeropname verlaagt de herkauwactiviteit. Al deze factoren verhogen het risico op pensverzuring.

Meer klauwproblemen

Dieren met hittestress staan vaker en langer recht, omdat ze zo meer warmte kunnen afgeven aan de omgeving. Dit belast de klauwen, zodat bij aanhoudende hittestress meer klauwproblemen zullen vastgesteld worden. Als een periode van hittestress aangekondigd wordt, kan je beter vooraf de klauwen nog eens verzorgen.

Bij vleesvee wordt de omzet bepaald door het aantal dieren in de stal. Naast groei is de vruchtbaarheid een sleutelfactor. De verminderde voeropname bij hittestress kan, zeker bij koeien in de opstart, resulteren in een extreem negatieve energiebalans.

Lagere eicelkwaliteit en minder hormonen

“In het lichaam van vleesrunderen zet hittestress acties stop of net in gang. Het rund zal zijn energie vooral gaan inzetten op het omgaan met de hitte. Dat wil zeggen dat er minder energie gaat naar andere processen en functies in het lichaam. Dit energietekort en de verhoogde lichaamstemperatuur verminderen de eicelkwaliteit en de productie van hormonen. Een vleeskoe produceert onder hittestress minder luteïniserend hormoon. Dat is het hormoon dat nodig is voor de eisprong. Het follikelstimulerend hormoon, voor het rijpen van het eitje, ligt hoger. Het rund produceert minder progesteron en minder oestrogeen (het tochthormoon). Minder progesteron zorgt ervoor dat jonge drachten afgebroken kunnen worden. Minder oestrogeen zorgt voor minder tochtexpressie”, vertelt Van de Voorde.

Bij hittestress kan het bevruchtingspercentage, normaal rond de 70%, zakken tot 55%. Bovendien is de vroegembryonale sterfte hoger bij hittestress. Vanaf een THI van 69 kan vroegembryonale sterfte optreden bij meer dan 12% van de embryo’s.

Bij hitte kan je het best ’s morgens insemineren, als het net iets minder warm is. Als die periode van hitte echter lang aanhoudt, is ook dat geen garantie op succes.

Ook bij stieren

Ook bij stieren daalt de vruchtbaarheid. Bij hittestress vermindert de spermakwaliteit, en dat tot wel 8 weken na het moment van de hittestress. Belgisch witblauwe stieren zijn hiervoor extra gevoelig. Met KI is dat makkelijk te verhelpen.

Hittestress heeft grote gevolgen voor de vruchtbaarheid. Om koeien drachtig te krijgen tijdens of kort na hittestressperiodes, wordt aangeraden om synchronisatieprotocollen toe te passen, zodat je als veehouder exact kan bepalen wanneer het dier tochtig is en geïnsemineerd moet worden. Ook embryotransfers zijn een optie. Het effect van hittestress op embryo’s ouder dan 4 dagen zou beperkt zijn.

Eicellen hebben een geheugen

“De kans op bevruchting wordt kleiner, er is meer embryonale sterfte en een kalf dat onder hittestress wordt verwekt, neemt een minder goede start dan een kalf dat bijvoorbeeld in de lente of herfst is verwekt. Rundveehouders kennen dat fenomeen vaak wel uit ervaring: een koe die in een hete zomer – zeg maar van augustus tot eind september – wordt geïnsemineerd, zal moeilijker of niet drachtig worden en het kalf zal het bijna nooit zo goed doen als een kalf met dezelfde genetica die in een andere periode geboren wordt. Het genetisch potentieel komt niet tot zijn recht. Inseminaties gaan dan vaak opnieuw vlotter vanaf november”, weet Van de Voorde uit eigen ervaring.

“Eicellen van runderen hebben een ‘geheugen’. Van de rijping tot de eisprong duurt het 3 tot 4 maanden. Als er tijdens die rijping sprake is van hittestress, neemt de eicel die achterstand mee.”

Verneveling en ventilatie

Remedies om de vruchtbaarheid van de koe bij hittestress toch ‘op te trekken’ zijn er nauwelijks. “Je kan als rundveehouder bij hittestress een klein beetje gaan bijsturen inzake voeding en drinken, maar naar mijn aanvoelen is dat vooral ‘in de marge’ dat je bezig bent. Daarmee help je de runderen wel, maar ga je de vruchtbaarheidsproblemen niet oplossen. Waar ik meer winst in zie, zijn verneveling en ventilatie. Verneveling van water lijkt wat te helpen, zolang je er niet mee overdrijft. Ventilatie is volgens heel wat veehouders een nog betere oplossing, maar zeker ook geen wondermiddel als de hitte langdurig aanhoudt. Met ventilatie en verneveling zijn runderen in de stal vaak beter af dan op de weide.”

Extra drinkwater is logisch. Bij temperaturen boven de 25 °C stijgt de waterbehoefte van runderen met 30 tot 40%. Bij hitte zie je sneller broei in het voer. Voeder aanbieden in kleine porties vermindert dan de kans op broei. Ook voederen in een koelere periode (’s avonds en in de vroege ochtend) kan dit probleem mee oplossen. Nog een oplossing is om bij aanhoudende hitte de weidegang niet langer overdag, maar in de koelte van de nacht te doen.

Uitstel is vaak geen optie

Specifiek voor de vruchtbaarheid van vleesvee bij hittestress zijn er volgens Sam Van de Voorde niet veel opties om in te grijpen. “De inseminatie uitstellen tot als alles opnieuw wat koeler is, dat is voor heel wat veehouders vaak geen optie. En als je alle gevolgen van hittestress wil ontlopen, kan je lang wachten. De tussenkalftijd is voor vleesveehouders het enige waar op ingespeeld kan worden en waar winst te behalen valt. Dan is een kalf dat wat minder goed is altijd nog beter dan geen kalf. Het grootste probleem voor de veehouder is dan ook als de koe helemaal niet drachtig wordt bij hittestress. Je moet er als veehouder en dierenarts wat meer tijd en middelen in steken, maar het is niet onmogelijk om bij hittestress toch een bevruchting en een goed kalf te hebben”, besluit Sam Van de Voorde.

Filip Van der Linden