Terugblik Belgisch voorzitterschap deel 2: "We kijken met een zekere scepsis naar het Hongaarse voorzitterschap"

Pieter Lietaer was als attaché landbouw bij de Permanente Vertegenwoordiging van België bij de EU (vanuit het Vlaams Agentschap Landbouw en Zeevisserij) van nabij betrokken bij de activiteiten van het Belgisch voorzitterschap van de Raad.

In deel 1 van dit interview vertelde hij onder andere over de manier waarop het Belgisch voorzitterschap reageerde op de boerenprotesten, de impact ervan op de Green Deal, en hoe ze met de aanbevelingen in de voorzitterschapsconclusies richting proberen geven aan het landbouw eleid van de Commissie.

Vooral de paragraaf daarin over handel was moeilijk om te onderhandelen. “Uiteindelijk hebben we een balans gevonden tussen enerzijds de voordelen van handel voor de agrovoedingssector, en anderzijds de aandacht die nodig is voor de impact ervan op zo’n kwetsbare en gevoelige sector”, zegt Lietaer. “Zo wilden de landbouwprotesten bijvoorbeeld dezelfde eisen voor ingevoerde producten als de eisen die de EU oplegt aan Europese landbouwers.”

Minister Clarinval had aangekondigd werk te maken van zo’n spiegelclausules voor antibioticagebruik in dierlijke productie.

Spiegelclausules zijn een discussiepunt tussen lidstaten en een proces van lange adem.

Landen zoals Frankrijk en Spanje zijn daar grote voorstanders van, maar noordelijke lidstaten en Nederland, staan er minder voor te springen. Zij baseren zich op afspraken die binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO) gemaakt zijn. Spiegelclausules zijn niet altijd compatibel met WTO-regels en moeten dus geval per geval bekeken worden.

Door de voorzitterschapsconclusies hebben we het debat daarover wel nog eens scherp gesteld en geïdentificeerd welke lidstaten voor of tegen zijn. Op die manier hebben we nog eens bijgedragen aan het debat.

Oekraïne

Tijdens het voorzitterschap van België zijn de autonome handelsmaatregelen met Oekraïne verlengd. Wat was de rol van België daarin?

Die van honest broker. België is niet de meest getroffen lidstaat. Dat zijn naturlijk de lidstaten die naast Oekraïne liggen. We hebben als voorzitter altijd geprobeerd om zowel te luisteren naar de lidstaten die problemen ondervonden door de invoer uit Oekraïne, als Oekraïne te blijven steunen. De export van landbouwproducten vormt een belangrijk bron van inkomsten voor het land.

Uiteindelijk is er een typisch compromis à la belge voor de referentiejaren voor de activatie van de vrijwaringsclausules gevonden. In plaats van het gemiddelde van de invoer van zowel 2021 als 2022 daarbij te rekenen, hebben we dat van 2022 en de helft van het jaar daarvoor als invoerplafond genomen. Deze oplossing was nodig om een afgewogen compromis tussen de 2 verschillende belangen te vinden.

Op lange termijn zijn er de onderhandelingen over de toetreding van Oekraïne tot de EU. Oekraïne is een groot agrarisch land, dat zal waarschijnlijk wel een impact hebben op de Europese landbouwsector?

Die besprekingen vinden op een hoger niveau dan de Landbouwraad plaats. De marsrichting is altijd duidelijk geweest: Oekaïne zal op termijn lid worden van de Europese Unie. Onder het Belgisch voorzitterschap zijn er dan ook stappen gezet om die onderhandelingen te openen.

Op het niveau van de Landbouwraad zijn er natuurlijk bezorgdheden. Er zijn landen die de voordelen ervan zien en anderen die toch kritisch tegenover de gevolgen van een toetreding van Oekraïne tot de Unie staan. Zeker op het vlak van landbouw bestaat er scepsis, waardoor ik er zeker van ben dat het een belangrijk onderwerp zal zijn van die toetredingsonderhandelingen.

Het is ook niet duidelijk in welke mate het toekomstige GLB, waarover de besprekingen volgend jaar starten, al rekening zal houden met de toetreding van Oekraïne. De Oekraïense landbouwsector is bijzonder groot. Qua landbouwareaal en aantal landbouwers zou het plotsklaps de grootste van de EU worden. Er zijn ook een aantal zeer grote landbouwbedrijven, waarvan de grootste zelfs meer dan 500.000 ha groot is. Zo'n bedrijven zijn concerns, geen landbouwbedrijven zoals wij die kennen. Tegelijk is het overgrote deel van de Oekraïense landbouwbedrijven zeer klein, bijna overlevingslandbouw. Het nieuwe GLB zou ermee rekening kunnen houden door minder geld in de eerste pijler te steken, dat subsidies berekent aan de hand van areaal, of door te werken met een strikte plafonnering om de zeer grote bedrijven eruit te houden.

Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de inhoud van het toetredingsakkoord. Momenteel is er nog oorlog in Oekraïne, en ik zie er nog niet snel een einde aan komen. Sowieso kan een land in oorlog niet toetreden tot de EU. We staan er eerlijk gezegd nog ver vanaf.

De inhoud van het toetredingsakkoord, ook op het vlak van landbouw, moet nog uitgewerkt worden?

Dat is aan de Commissie om te onderhandelen met Oekraïne. Momenteel heeft het land bijna ongelimiteerde toegang tot onze markt, maar, eenmaal lid, zal het moeten voldoen aan alle Europese regels. Het speelveld zal dan gelijker worden, wat een matigend effect zal hebben op de gevolgen van de toetreding op de Europese landbouwsector.

Strategische sector

Is de toegenomen focus op voedselzekerheid en landbouw als strategische sector een reactie op de boerenprotesten, of een trend die al langer gaande is in de Europese Unie?

De boodschap dat wij onze voedselzekerheid moeten vrijwaren, kwam in de eerste plaats van de landbouwsector als reactie op de Green Deal. Dat is op politiek niveau pas opgepikt door de coronacrisis en de invasie in Oekraïne, hoewel beide situaties nooit echt een impact op onze voedselvoorziening hebben gehad. Zelfs op kritieke punten, zoals de hamsteringen tijdens de coronaperiode, kwam de voedselvoorziening nooit echt in gedrang.

De retoriek heeft wel meer ingang gevonden sinds de boerenprotesten. Bepaalde milieudossiers met een belangrijke impact op landbouw, zoals de Natuurherstelwet en de Richtlijn Industriële Emissies, zijn daardoor moeilijker goedgekeurd geraakt.

Momenteel zijn het ook geopolitiek gevoeligere tijden, waardoor het besef wel is gestegen bij beleidsmakers dat we onze voedselvoorziening niet zomaar voor lief mogen aannemen. We zijn niet langer vrienden van iedereen, dus mogen we er niet van uitgaan dat we altijd producten uit derde landen kunnen invoeren. Het besef dat landbouw een strategische sector is, is daarom ook wel gegroeid bij staats- en regeringsleiders.

De intentie was er sowieso al bij het Belgisch voorzitterschap om eiwitten op de agenda te zetten. Is die focus dan enkel maar toegenomen door het groeiend besef dat we minder afhankelijk moeten worden van producten uit het buitenland?

De Europese eiwitstrategie was het thema van de informele raad in april. Algemeen gezien is de Europese voedselproductie relatief zelfvoorzienend, maar voor het voeden van onze dieren zijn we sterk afhankelijk van de invoer van soja. Meer Europese eiwitproductie was dan ook een boodschap die we wilden ondersteunen met het voorzitterschap. Die zie je ook terugkomen in de voorzitterschapsconclusies.

Pesticiden en NGT’s

Het voorstel voor een gewasbeschermingsmiddelverordening werd door de Commissie als reactie op de boerenprotesten ingetrokken. Is dat voorstel volledig van de baan, of drukte de Commissie enkel op de pauzeknop?

Nu de verordening teruggetrokken is, zal dezelfde tekst niet nog eens terugkomen. Op termijn zal de Commissie wel met een ander voorstel komen, dat dan misschien iets minder ambitieus is.

In de toekomst moeten er immers initiatieven volgen om pesticidengebruik te verminderen. Die weg is al vele jaren geleden ingeslagen. Hier in Vlaanderen proberen we met geïntegreerde gewasbescherming daar ook aan bij te dragen.

De vraag is natuurlijk hoe snel en radicaal die vermindering moet gaan. Daarover is de pesticideverordening gestruikeld. Landbouwers zien dat er vooral gesneden wordt in gewasbeschermingsmiddelen die goed werken, zonder dat er alternatieven voorhanden zijn. Minder pesticidegebruik moet samengaan met het beschikbaar worden van minder schadelijke, maar volwaardige alternatieven.

Nieuwe genomische technieken (NGT’s) worden naar voren geschoven als een mogelijk alternatief voor gewasbeschermingsmiddelen. Waarom slaagde het Belgisch voorzitterschap er niet in om over dit dossier een akkoord in de Raad te bereiken?

NGT’s waren een belangrijk, maar zeer controversieel dossier onder het Belgische voorzitterschap. Veel lidstaten hadden daar vaak al sterke posities over ingenomen: ofwel waren ze heel erg voor, ofwel enorm tegen NGT’s.

Een kleine meerderheid was voor, maar niet voldoende om een gekwalificeerde meerderheid te hebben. België moest zich trouwens onthouden omdat in de diverse regeringen verschillende stemmen over NGT’s klonken (n.v.d.r. Groen is bijvoorbeeld tegenstander van elke versoepeling van de ggo-wetgeving).

Maar dat nam niet weg dat België zich vanaf het begin ingespannen heeft om tot een akkoord te komen. We moesten daarvoor een voldoende grote lidstaat kunnen overtuigen. Polen bleek in dit dossier de cruciale stem in het debat te hebben. Andere lidstaten waren ofwel niet groot genoeg, ofwel te hard tegen.

Polen heeft uiteindelijk een hele tijd warm en koud geblazen. Soms dachten we een akkoord te hebben, maar dan werd dat weer afgeblazen. Dat had voor een stuk ook te maken met de politieke situatie in Polen. Zo vonden er vorig jaar verkiezingen plaats, met als gevolg een nieuwe meerderheid. Vervolgens ook regionale verkiezingen in Polen en Europese verkiezingen, waardoor het moeilijk was om standpunten in te nemen.

Na de Europese verkiezingen hebben we het nog eens geprobeerd na hoopvolle signalen op technisch niveau, maar uiteindelijk is ook van die poging jammer genoeg niets gekomen. Het gaatje om het dossier erdoor te krijgen, bleek toch te klein te zijn, ondanks inspanningen van collega’s op het vlak van patenten (n.v.d.r. het grote struikelblok voor Polen bleek de octrooibaarheid van planten op basis van NGT’s).

Nu zit Hongarije, een grote tegenstander van NGT’s, aan het roer als voorzitter van de Raad van de EU. De kans dat er een deal gevonden wordt, is dus nihil. Daarna is het de beurt aan Polen, die er zelf niet echt voor staat te springen. Het zal wachten zijn op Denemarken in de tweede helft van 2025 voordat er vooruitgang gemaakt kan worden.

Waarom is het zo belangrijk dat landbouwers een instrument zoals NGT’s in handen krijgen?

Ik ben zelf absoluut geen expert, maar met behulp van NGT’s kan je planten zo veredelen dat ze klimaatrobuuster worden. Deze gewassen hebben dan minder water of pesticiden nodig.

Op die manier kunnen NGT’s een antwoord bieden op bepaalde uitdagingen waar de EU tot nu toe moeite mee had.

Natuurherstelwet

Veel landbouwers zijn bezorgd dat de implementatie van de Natuurherstelwet voor nieuwe uitdagingen zal zorgen. Kunt u kaderen hoe de wet uiteindelijk toch goedgekeurd werd?

Onder Spaans voorzitterschap nog werd een politiek akkoord over de Natuurherstelwet bereikt tussen de Europese instellingen. Dat werd eind februari goedgekeurd door het Europees Parlement.

Het akkoord moest ook nog goedgekeurd worden op de Raad, wat normaal gezien een formaliteit is in die fase van het proces. Hongarije had echter zijn kar gekeerd, waardoor er plots geen meerderheid meer was. Het dossier werd toen van de agenda gehaald en bleef een tijd hangende.

Helemaal op het einde van het Belgische voorzitterschap bleek dat de bevoegde Oostenrijkse minister (n.v.d.r. Leonore Gewessler) door interne Oostenrijkse politieke evoluties toch marge zag om het voorstel goed te keuren. Daardoor was er plots toch een gekwalificeerde meerderheid om de Natuurherstelwet goed te keuren.

De rol van België in dit verhaal is dan de ‘honest broker’?

Het Belgisch voorzitterschap heeft niets veranderd aan de deal die onder Spaans voorzitterschap beklonken was. Wel werd er constant gespeurd naar mogelijkheden om toch tot een gekwalificeerde meerderheid te komen. Als voorzitter is het de bedoeling om stappen vooruit te zetten in zo'n dossiers.

Intra-Belgisch lag het dossier echter moeilijk, waardoor België zich altijd heeft moeten onthouden, zoals bij het NGT-dossier. Uiteindelijk is voor de Natuurherstelwet een doorbraak gekomen door de evoluties in Oostenrijk, minder door de inspanningen van het Belgisch voorzitterschap.

Wat zal de impact van de Natuurherstelwet zijn op de landbouw in Vlaanderen?

Veel bepalingen over landbouw waren al uit het compromis tussen Parlement en Raad gehaald, waardoor het ambitieniveau voor de landbouwsector een heel stuk minder ambitieus is dan het eerdere voorstel van de Europese Commissie.

Ik steek wel mijn hand niet in het vuur dat er over een paar jaar toch geen moeilijkheden door komen voor de landbouw. Wat de gevolgen voor de landbouwsector zijn van de meer algemene bepalingen, blijft nog even afwachten.

Hongarije

Hongarije heeft begint juli de fakkel van België als voorzitter van de Raad van de EU overgenomen. Wat verwacht u van het Hongaars voorzitterschap op het vlak van landbouw?

In de Europese politiek is Hongarije natuurlijk niet de meest onbesproken lidstaat. Het land heeft landbouw wel als een van haar algemene prioriteiten voor het voorzitterschap naar voor geschoven. Het gebeurt maar zelden dat een land landbouw zo hoog op de agenda plaatst.

De ideeën die Hongarije over landbouwbeleid publiceren, roepen wel wat vragen op. Wat betekent ‘landbouwvriendelijk beleid’ bijvoorbeeld? Naargelang de persoon zal dat iets helemaal anders zijn. Zal er dan niet veel tijd verloren gaan aan het bespreken van definities?

Hongarije wil wel duidelijk resultaten halen in de dossiers om de positie van de landbouwer in de voedingsketen te verbeteren. Verder zijn ze van plan om raadsconclusies specifiek over het toekomstige GLB te laten goedkeuren.

We kijken met een zekere scepsis naar het Hongaarse voorzitterschap. Het blijft afwachten of Hongarije afstand kan nemen van zijn nationale, meer conservatieve positie, waar ze het bij ander beleid moeilijk mee hebben. Hun vertegenwoordigers in de Landbouwraad zijn daarentegen wel beslagen. Zij weten goed wat de verschillende posities in de Raad zijn, wat hun in staat moet stellen om de rol van honest broker op een deftige manier te vervullen.

Thor Deyaert