Wormen voorkomen en bestrijden

Een schapenbedrijf zonder wormen bestaat niet. De wormbesmetting komt vooral voor op de weide en veel minder tijdens het opstallen. Oudere dieren bouwen geleidelijk weerstand op en hoeven niet zo dikwijls per jaar behandeld te worden. Maar jonge lammeren zijn vatbaar en het ontwormings- en bedrijfsmanagement moet erop gericht zijn om de lammeren de kans te geven om eigen weerstand op te bouwen zonder dat er teveel schade aan het maagdarmkanaal aangericht wordt, met diarree, gewichtsverlies en eventueel sterfte tot gevolg.

Er zijn drie groepen wormen die schade kunnen berokkenen: de rondwormen (Nematoden), de platwormen (Trematoden) en de lintwormen (Cestoden). Bij de rondwormen worden vier soorten onderscheiden: de Haemonchus contortus of rode lebmaagworm, de Nematodirus battus, Teledorsagia circumcincta en Trichostrongylus.

Cyclus van de rondwormen

In het maagdarmstelsel van schapen produceren volwassen rondwormen eieren, die met de mest op de weide terechtkomen. In de mest ontwikkelen de eieren tot larven, die op de grassprieten omhoog kruipen. Bij het grazen nemen schapen en lammeren deze larven op die zich in het maagdarmstelsel verder ontwikkelen tot volwassen wormen, en dan herbegint de cyclus via nieuwe uitscheiding van eieren via de mest.

De duur van de ontwikkeling van ei tot larve bedraagt in koel weer een tiental weken, maar bij warm en vochtig weer gebeurt dit binnen de twee weken. Vandaar dat in de afgelopen weken de infectiedruk op de weiden sterk kan toegenomen zijn. Weidebeheer wordt hier belangrijk om overmatige besmetting van de lammeren te voorkomen.

Belangrijk is dat bij oudere ooien rond het moment van het werpen de ei-uitscheiding sterk kan toenemen. Daarom is het belangrijk rond of kort na de geboorte de volwassen ooien te ontwormen.

Bijzonderheden

Haemonchus contortus zuigt bloed in de lebmaag en kan door bloedarmoede de conditie van de dieren ondermijnen. Er is geen diarree, maar eventueel wel zwarte mest. De larven overleven de winter niet, zodat de weidebesmetting vooral in de zomer en de herfst problemen kan geven bij de lammeren.

Nematodirus-eieren overleven de winter wel, en komen massaal uit tussen april en juni, op weiden waar het vorige jaar lammeren liepen. Bij jonge lammeren veroorzaken ze vanaf mei waterige diarree, groeivertraging en eventueel sterfte.

Teledorsagia komt voor in de lebmaag, maar zuigt geen bloed. De dieren hebben verminderde eetlust, diarree en gewichtsverlies. Deze rondworm komt vaak voor bij lammeren aan het einde van de zomer.

Trichostrongylus leeft in de dunne darm en geeft problemen bij lammeren in herfst en winter.

Wormmanagement

Wormmanagement op het bedrijf betekent niet alleen inzet van ontwormingsproducten. Een eerste belangrijk element is via mestanalyse te laten nagaan of er een sterke wormdruk is. Mestanalyse met telling van het aantal eieren kan men zelf leren, maar men kan dit doorgaans ook aan de dierenarts vragen.

Door graslandbeheer kan er ook heel wat gedaan worden om de wormbesmettingsdruk te reduceren. Een weide die pas ingezaaid is, of waar geen schapen gegraasd hebben het jaar voordien, is zuiver. Een weide waar in het vroege voorjaar maximaal 3 weken gegraasd is door schapen is veilig, in de zomer is deze periode te herleiden tot 2 weken. Ook een weiland waar in de afgelopen 3 maanden geen schapen geweid zijn is veilig.

Maaien kan de besmettingsdruk aanzienlijk verlagen. Combinaties van begrazing door schapen, gevolgd door runderen of paarden, zijn een goed middel om de infectiedruk onder controle te houden. Grazen op een veilige weide niet ontwormde lammeren, dan wordt de status na twee weken ‘niet meer veilig’.

Resistentie- ontwikkeling

Bij gebruik van ontwormingsmiddelen is het feit dat bij heel wat producten resistentie ontstaan is een belangrijk aandachtspunt. De ontwormingsproducten worden in een vijftal groepen ingedeeld. Geregeld wordt vastgesteld dat de wormen tegen bepaalde groepen resistentie hebben opgebouwd.

Resistentie kan onderzocht worden in samenspraak met uw dierenarts door mestonderzoek na toediening van een bepaald product. Geregeld wisselen van productgroep is ten zeerste aangewezen om resistentie-opbouw te voorkomen.

De platworm leverbot

Tegen leverbot, Fasciola hepatica, wordt er weinig of geen immuniteit ontwikkeld zodat het een probleem kan geven zowel voor volwassen dieren als voor lammeren. Leverbot heeft een zoetwaterslak als tussengastheer en is dus een mogelijk probleem voor schapen die grazen op natte vochtige weiden.

De leverbotten tasten de lever aan en dit kan dodelijk zijn. Een leverbotinfectie kan aangetoond worden via bloed- of mestonderzoek. Voor de behandeling van aangetaste dieren wordt best overlegd met de dierenarts welke specifieke producten hier kunnen gebruikt worden. De meeste antiwormmiddelen werken niet tegen leverbot. Gezien de cyclus 4 à 5 maanden duurt is in de regel een behandeling na het graasseizoen aangewezen, ook voor de volwassen dieren, voor bedrijven met natte weilanden en dit na mest- of bloedonderzoek.

De lintworm Moniezia expansa

Voor de ontwikkeling van lintwormen is er ook een tussengastheer nodig, namelijk een vrij-levende grasmijt. Men ziet (met het blote oog) bij geïnfecteerde lammeren in de nazomer en de herfst deeltjes van deze lintwormen in de mest. Er zijn evenwel zelden gezondheidsproblemen zodat behandelen niet moet.

Elk schapenbedrijf wordt geconfronteerd met wormbesmetting. Via een goed graslandbeheer en een attente ontwormingsstrategie is dit perfect beheersbaar.

Dit artikel is gebaseerd op het praktijkrapport omtrent ontwormen dat in het kader van een demonstratieproject in 2011 is opgemaakt door Bert Driessen en Guido Bertels. Het volledige rapport kan u aankopen bij vzw Vlaamse Schapenhouderij.

André Calus