10 jaar agroforestry: interesse groeit, brede uitrol blijft uit

Tot 7 ton extra CO2-opslag per hectare per jaar, een beschermend microklimaat, betere waterhuishouding, meer biodiversiteit, een hogere totale productiviteit ondanks een gemiddeld 20% lagere opbrengst van de landbouwteelt, en een businessmodel dat onder de meeste scenario’s rendabel is: dat is het bewezen potentieel van agroforestry na 10 jaar onderzoek door het Consortium Agroforestry Vlaanderen. Dat is een partnerschap tussen Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), Inagro, Bos+, Bodemkundige Dienst België (BDB), Boerennatuur Vlaanderen, Wervel, Praktijkpunt Landbouw Vlaams-Brabant en UGent.

Nieuw handboek

De voorbije 10 jaar werkten bovenstaande partners samen in meer dan 20 projecten, die onder meer inzetten op onderzoek, kennisdeling, lerende netwerken, bedrijfsbegeleiding, beleidswerk en implementatie van boslandbouw op het terrein. Dat leverde veel concrete cijfers op over de impact van bomen op de gewasproductie, bodemkwaliteit, koolstofopslag, biodiversiteit en rentabiliteit. Alle actuele info vind je in het vernieuwde Handboek Agroforestry in Vlaanderen 2014 - 2024: Leidraad na 10 jaar Onderzoek en Praktijkwerking.

Extra koolstofopslag per hectare

Bomen slaan koolstof op in het hout, maar ook in de bodem nabij de bomen. Dat varieert naargelang het bodemtype, de klimaatcontext, boomsoort… maar in het algemeen slaan landbouwpercelen per hectare per jaar een aanzienlijke hoeveelheid (tot 7 ton of meer) extra CO2 op door het toevoegen van bomen.

Bufferend microklimaat

Er is ook een bewezen bufferende werking van bomen op omgevingsfactoren, zoals wind, temperatuur en neerslag. Bij extreem weer breken bomen strakke wind en beschermen ze gewassen, zorgen ze voor schaduw en beschutting voor grazend vee, en voorkomen ze erosie. Zelfs op de waterhuishouding in de bodem hebben ze een bufferend effect. Er kan concurrentie optreden tussen boom en gewas, maar bij een weldoordachte aanplant en beheer vertragen en herverdelen bomen het beschikbare water. Dat komt de bodem en gewassen ten goede en reduceert wateroverlast.

Meer variatie in planten trekt dieren aan

Agroforestry leidt tot meer biodiversiteit door toevoeging van houtige soorten en van de bijkomende plantensoorten die in de houtige stroken groeien. Vaak wordt tussen de bomenrij een kruiden- of bloemenrijk mengsel ingezaaid. Deze grotere variatie aan planten biedt voor diverse diersoorten een geschikt leef- en fourageergebied. Vogels en vleermuizen maken gebruik van deze corridors in het landschap, maar ook nuttige insecten die zorgen voor bestuiving – zoals (solitaire) bijen – komen vaker voor. Studies toonden het positieve effect van boslandbouw op natuurlijke plaagbeheersers (lieveheersbeestjes, sluipwespen…) aan.

Opbrengst en totale productiviteit

Hoewel de totale productiviteit van een agroforestrysysteem steeds groter is, moet het klassieke landbouwgewas naast de bomen doorgaans wat aan productie inboeten. In een goed jaar met gematigd weer brengen vooral zomergewassen in agroforestry minder op dan in een conventioneel landbouwsysteem, door de concurrentie tussen boom en gewas voor licht en water. Bomen kunnen echter de gewasproductie positief beïnvloeden in extreem droge of warme periodes, zeker op grasland. Dat blijkt uit de systematische monitoring van Vlaamse praktijkpercelen. Op hun demo- en experimenteersites onderzoeken ILVO, Inagro en Praktijkpunt Landbouw Vlaams-Brabant hoe de productiviteit geoptimaliseerd kan worden, bijvoorbeeld door een slim ontwerp en door slimme soorten- en rassenkeuzes.

Een van de basisprincipes van agroforestry is dat de afname in gewasopbrengst gedeeltelijk gecompenseerd tot zelfs overgecompenseerd wordt door de productie van hout als biomassa, fruit en noten. Er is risicospreiding en een kans om in te spelen op nieuwe markten (lokale noten, vruchtensappen, ciders...).

Bert Reubens, coördinator van het Consortium Agroforestry Vlaanderen (ILVO): “Dé troef van agroforestry is de enorme multifunctionaliteit van het systeem: het kan een bijdrage leveren aan weerbaarheid tegen klimaatverandering, water-overlast, erosiebestrijding, opbrengstverliezen bij hitte, verlies van biodiversiteit, hittestress bij dieren…”

Roadmap

Sinds de boslandbouwsubsidie in het leven werd geroepen in 2012, werd voor ongeveer 280 ha nieuwe agroforestrypercelen steun aangevraagd. Het totale areaal is hoger, omdat niet alle landbouwers de subsidie aanvragen. De implementatie blijft hoe dan ook beperkt. Om een stimulerende omgeving voor agroforestry te creëren, publiceert het Consortium binnenkort een definitieve versie van een roadmap met prioritaire acties tegen 2035.

Op 5 ‘paden’ is er werk aan de winkel: in onderzoek en ontwikkeling, educatie, beleid, economie en sociale omgeving. Concrete knelpunten zijn onder meer toegang tot grond, eerlijke prijzen en vergoeding van ecosysteemdiensten, maar ook een gebrek aan experimenteerruimte door pionierende landbouwers en de nood aan onafhankelijke adviesverlening en begeleiding.

Marlinde Koopmans, onderzoeker Consortium Agroforestry Vlaanderen: “Het aantal agroforestry-pioniers groeit in Europa. Toch kan het systeem pas breed worden uitgerold als het beleid, landbouw-onderwijs, de sector zelf, adviseurs en de brede agrovoedingsketen een stimulerende omgeving vormen die de praktijken van de pioniers erkennen en uitdragen.”

Tools en demosites

Naast onderzoek ontwikkelde het Consortium de voorbije 10 jaar een pakket praktische handvaten voor landbouwers: 5 beslissingsondersteunende tools die helpen bij aanleg en onderhoud, 6 onlinelesmodules, fact sheets met richtinggevende kosten-batenanalyses… Nieuw is een Agroforestry Kaart, waarop bestaande agroforestrypercelen zichtbaarheid krijgen, naast kennisinstellingen en adviesverleners. Het doel is samenwerking in de keten te bevorderen en mogelijke afnemers van agroforestryproducten te helpen bij het vinden van potentiële leveranciers.

Meer info over agroforestry vind je hier.

ILVO/JVB