“Een molen moet malen”

De Schelderomolen draait momenteel niet op windkracht. Drie jaar geleden waaide tijdens een wolkbreuk een wiek af tijdens het malen. De wiek kwam over de rijweg in een nabijgelegen veld terecht. Terwijl deze hersteld wordt, maakt Paul ook van deze gelegenheid gebruik om de stenen romp van deze windmolen te renoveren. De gerestaureerde wieken liggen al klaar naast de molen om opnieuw op de as gezet te worden. De 3 molenaars – naast Paul zijn dat nog Freddy Matthys en Lorenzo De Buyserie - hopen dat ze de wieken nog dit of volgend jaar teruggeplaatst zien. Ondertussen malen ze elektrisch, maar wel nog met (kleinere) molenstenen.

Eén van de beste oude windmolens van Vlaanderen

De Schelderomolen is een bovenkruier, wat betekent dat de dakkoepel (met de as van de wieken) naar de richting van de wind kan gedraaid worden. “Toen deze stenen windmolen in 1907 gebouwd werd als vervanger van een houten molen, was het een van de modernste en best uitgeruste van zijn tijd. En ook vandaag nog is het een van de beste windmolens van Vlaanderen waarmee je heel wat behandelingen op windkracht kan uitvoeren, zodra de wieken hersteld zijn. Er zijn bovenop de 3 klassieke maalstenen nog een graanzuiveraar om de onreinheden uit te zuiveren uit het graan dat rechtstreeks van het veld komt, een machine om bijvoorbeeld haver te pletten en een ziftsysteem om het meel te ‘builen’ (een soort van trommelzeef met doeken waarmee je het meel kan selecteren volgens zuiverheid en samenstelling).

De Schelderomolen was tot in 1989 in bedrijf met een vaste molenaar die naast de molen woonde, maar die geen eigenaar was. In 1989 kwam de molen in handen van de gemeente Merelbeke, die via de vzw Vlaamse Molens een team van molenaars zocht om de windmolen operationeel te houden. “Ik woon hier niet ver uit de buurt en had al ervaring met het operationeel houden van de watermolen in Zwalm en van andere molens op andere locaties. Toen ze mij in 2010 gevraagd hebben om hier molenaar te worden, heb ik meteen toegezegd. Mijn filosofie is dat een molen meer moet zijn dan een beschermd monument dat om de zoveel jaar gerestaureerd moet worden en dan af en toe eens opengesteld wordt voor bezoekers. Een molen moet malen”, stelt Paul Verschelden.

“Wij malen volgens de vooraf doorgegeven bestellingen van onze particuliere klanten. Zij bestellen 2,5 of 5 kg bloem van tarwe, spelt, rogge, mengelingen als masteluin of Nostalgie (volkoren- en tarwemeel), havervlokken of kamut (khorasantarwe).”

Geen grote bestellingen

“Telkens op de tweede zaterdag van de maand kunnen in de voormiddag de bestellingen opgehaald worden. Wij leveren niet aan bakkers. Bakkers hebben maar weinig vraag naar biobroden. Voor ons is het een hobby en voor de hoeveelheden die bakkers nodig hebben, zou het voor ons een dagtaak worden. Het volstaat voor ons dat de molen professioneel actief is.” Wie bloem bestelt bij de Schelderomolen krijgt er van Paul al wel eens een recept bij voor brood, pistolets of pannenkoeken.

“Onze granen komen van de Molens van Oudenaarde. Die granen zijn biologisch en vooraf gereinigd. Dat we niet rechtstreeks met lokale landbouwers werken, heeft een paar redenen. Er zijn er hier in de streek maar weinig die biologische granen op hun akkers hebben. De tweede reden is dat een landbouwer het liefst zijn hele oogst in één keer levert, terwijl bij ons elke maand telkens wisselende kleine hoeveelheden van verschillende soorten granen besteld worden. Wij hebben geen opslagruimte met voorraden van gemalen of nog te malen granen.” Per maand maalt de Schelderomolen zowat 500 kg granen voor tientallen vaste klanten. De zemelen die overblijven na het malen van granen tot bloem gaan wel naar lokale landbouwers.

Wind levert geen constante energie

Malen met een windmolen is niet zo eenvoudig. Het voorbereiden van het maalproces vergt al snel een uur en malen doe je het best met 2 mensen, zodat je niet telkens die steile ladders op moet om iets te gaan controleren. Een molenaar moet de hele mechaniek kennen en begrijpen en moet vooral goed het weer kunnen inschatten. “Een windmolen bedienen vergt heel wat kennis en ervaring. Dat is anders bij een watermolen. Daar werk je met een sluissysteem, zodat er altijd exact evenveel water is om het rad aan te drijven, dat dan een constante energie levert. Dat is veel makkelijker dan werken met wind, die nooit constant is”, vertelt Paul.

Dat de molen maalt en dat er bloem verkocht wordt, betekent dat de vzw die de Schelderomolen uitbaat een beetje inkomsten heeft. “Of een windmolen stilstaat of maalt, onderhoud is er altijd en het is duur. Wat gebruikt wordt, dat verslijt, en wat niet gebruikt wordt, dat gaat ook kapot. We moeten bovendien voorzorgen nemen tegen de meelmot en tegen muizen en ratten. Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) voert hier controles uit en geeft ons aanbevelingen. Het doek van de builinstallatie moet regelmatig vervangen worden. Het lijstje is lang”, zucht Paul. Als beschermd monument in eigendom van de gemeente worden de bouwkundige restauraties en die van het houten binnenwerk gefinancierd door verschillende overheden.

Niets toe te voegen, niets weglaten

Paul Verschelden behaalde het diploma van ambachtelijk molenaar en later ook dat van maalderij-ingenieur, een driejarige opleiding voor industriële maalderijen. “Ik kan beide technieken vergelijken. Voor mij is industriële witte bloem ‘leeg’, met minder sporen, vitamines en mineralen en met minder voedingswaarde. Bij ambachtelijke volkorenbloem, zoals wij die hier maken, moet je niets toevoegen en er niets willen uithalen. Je hebt de bloem, de kiem en de zemelen, zoals het hoort eigenlijk.” Paul volgde ook nog een opleiding tot bakker en patissier. Thuis bakt hij zijn eigen brood in een houtgestookte oven.

Met dan nog een link naar de landbouw is de cirkel voor Paul helemaal rond, en die link is er. “Mijn grootouders waren zowel langs vaders- als moederszijde actief in de landbouw. Ik heb daar altijd interesse voor gehad. Mijn vader was hoofd-elektromechanicien bij de NMBS, vandaar mijn aanvullende interesse voor elektriciteit en mechanica. En in mijn eigen hobbytuin ontdekte ik het biologisch tuinieren. Alles komt samen in het malen op de Schelderomolen.”

Meer opgeleide molenaars dan actieve molens

Paul is 75 jaar oud en heeft 2 molenaars die goed opgeleid zijn om het over te nemen. Toch wil hij nog een tijd doorgaan, zo lang als hij kan. “Elke 2 of 3 jaar is er een cursus om ambachtelijk molenaar te worden. De volgende start in april of mei. De vorige keer waren er maar liefst 53 inschrijvingen. Er zijn er die aan de cursus beginnen, terwijl ze nog nooit de binnenkant van een molen gezien hebben.”

De interesse in het malen bestaat, bij jong en oud, maar er zijn niet zo veel windmolens over die nog doorlopend actief zijn. Voor het onderhoud van het houten of metalen binnenwerk van een windmolen vind je al minder liefhebbers. Ook de molenstenen moeten om de zoveel maalbeurten bijgewerkt worden. Met hamer en beitel kappen in het Franse zoetwaterkwartsiet is een heel arbeidsintensieve opdracht.

Aan opgeleide ambachtelijke molenaars is er dus geen gebrek, waarom zijn er dan niet meer actieve windmolens? “In Vlaanderen is men te laat gestart met het conserveren en maalvaardig houden van de oude windmolens”, meent Paul. Pas heel laat is men gaan beseffen dat die een cultuurhistorische, landschappelijke en toeristische waarde hebben. Dat besef is er pas gekomen dankzij verschillende initiatieven van Paul Bauters, die onder meer zelf een West-Vlaamse windmolen kocht en die liet heropbouwen in Kruishoutem.

“In de geschiedenisboeken staat dat de Nederlanders de technieken van de windmolens van ons geleerd hebben, maar vandaag spelen zij dat bijvoorbeeld toeristisch veel beter uit dan wij in Vlaanderen. Er zijn daar veel meer windmolens bewaard en operationeel gebleven met hun soms bijzondere afgeleide technieken als mosterdproductie, vijzels om gebieden droog te leggen en boomzagen. In Vlaanderen zijn we al blij met een enkele relatief eenvoudige maalvaardige windmolen”, besluit Paul Verschelde.

Filip van der Linden