Verstedelijking palmt wekelijks 2,5 ha hoogstamboomgaarden in
Er zijn naar schatting in Haspengouw 3.840 ha hoogstambomen. Dat is de laagste oppervlakte ooit. Lang geleden was dat meer dan 10.000 ha. De afgelopen 20 jaar zou er iedere week ongeveer tot 2,5 ha verdwijnen. De hoogstamboomgaarden moeten wijken voor bebouwingsdruk en verstedelijking. Nochtans zijn er diverse steunprogramma’s.
Een bijkomend probleem is dat de veelal oude bomen te kampen krijgen met ziekte, droogte of wateroverlast.
Onmisbaar in Haspengouw
In de commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement hing volksvertegenwoordigster Els Robeyns (Vooruit) op 1 april een weinig rooskleurig toekomstbeeld op van de Haspengouwse hoogstamboomgaarden.
Nochtans zijn die bomen volgens Robeyns onmisbaar in Haspengouw. Ze zijn niet alleen bijzonder mooi, ze leveren ook lekker fruit, zorgen voor schaduw voor de dieren en vormen een bijzondere biotoop voor onze planten en dieren. 11% van de hoogstamboomgaarden is beschermd als monument, landschap of stads- of dorpsgezicht. In haar pleidooi stipte het commissielid aan dat zowel de lokale besturen als de Vlaamse overheid zich bewust zijn van de problematiek. Er zijn heel wat lokale en provinciale besturen waar specifieke subsidies bestaan om de achteruitgang van het areaal tegen te gaan.
De vorige Vlaamse Regering had ook een specifiek actieprogramma voor hoogstamboomgaarden in Haspengouw en Voeren, waar toen 450.000 euro werd vrijgemaakt voor 46 acties. Ook deze Vlaamse Regering heeft een bepaling in het regeerakkoord, namelijk: “Hoogstamboomgaarden hebben een belangrijke culturele, landschappelijke en ecologische waarde. Hoe ouder ze zijn, hoe hoger hun waarde. Vlaanderen draagt zorg voor bestaande en nieuwe hoogstamboomgaarden en zet via aangepaste instrumenten zoals beheerovereenkomsten in op een passend beheer.” Dat is letterlijk de passage uit het regeerakkoord, maar de bevoegdheden zijn een beetje verdeeld. Het is natuur, erfgoed, toerisme, land- en tuinbouw. Hoewel er een passage is in het regeerakkoord vindt Robeyns in geen enkele beleidsnota iets concreets rond hoogstamboomgaarden terug. Ze zegt dat de nood aan een Vlaams overkoepelend engagement om de hoogstamboomgaarden te beschermen zeer groot is.
Toscane van Vlaanderen
Hoogstammen maken volgens minister Jo Brouns (cd&v) een belangrijk deel uit van het schitterende landschap in Haspengouw, dat hij als het ‘Toscane van Vlaanderen’ omschrijft. Om dat landschap en de vele functies die het vervult te beveiligen, is het voor Brouns belangrijk dat de betrokken landbouwers ondersteund worden.
Momenteel kunnen actieve landbouwers binnen de huidige GLB-maatregelen (gemeenschappelijk landbouwbeleid) de agromilieuklimaatmaatregel ‘onderhoud van boslandbouwsystemen’ aanvragen voor het onderhoud van bestaande hoogstamboomgaarden. Daarnaast zijn er ook aanplantsubsidies voor boslandbouwsystemen als onderdeel van de GLB-maatregel ‘niet-productieve investeringen’ in het GLB-Strategisch Plan (SP). Voor de aanplantsubsidie agroforestry geldt een aparte aanvraagprocedure ten opzichte van de andere VLIF niet-productieve investeringssteun.
Biologisch plantgoed
Binnen de productieve investeringen van het VLIF (Vlaams Landbouwinvesteringsfonds) is er daarnaast 30% steun – verhoogd met 10% als het gaat over jonge landbouwers of een samenwerkingsverband – voor de aanplant van biologisch plantgoed appel- en perensoorten, dus die hoogstam. Op dit moment wordt het behoud van de hoogstamboomgaarden ook al ondersteund via de Nationale Boomgaardenstichting vzw door middel van subsidies vanuit het Departement Omgeving en het Agentschap Landbouw en Zeevisserij. Al die ondersteuning vanuit de Vlaamse overheid komt neer op 200.000 euro. Daarnaast is er ook het landschapspark Hart van Haspengouw dat in 2023 werd goedgekeurd en dat veel oog heeft voor hoogstammen.
