Vlaamse natuurorganisaties ontvingen mogelijk marktverstorende aankoopsubsidies
Kregen Vlaamse verenigingen voor landbeheer tussen 2003 en 2018 jarenlang onterecht aankoopsubsidies? Dat zoekt de Europese Commissie uit na een klacht van de Vlaamse Vereniging Gelijkberechtiging Natuur (VVGN). Die voelt zich gesterkt door een uitspraak in Nederland waar hun ‘grote broer’, de Vereniging Gelijkberechtiging Grondbezitters (VVG) gelijk kreeg na een gelijkaardige klacht.
In Nederland zullen Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen na de schikking circa 80 miljoen euro storten in een door de VGG op te richten fonds. Vanuit dat fonds zal het particuliere natuurbeheer in Nederland een extra impuls krijgen. VVG hoopt op een gelijkaardige regeling in Vlaanderen.
Onderzoek van de Commissie
Het onderzoek van de Europese Commissie startte na een klacht, waarin VVGN stelt dat het Vlaamse Gewest en gemeenten onrechtmatige staatssteun verleenden aan 3 terreinbeherende natuurorganisaties: Natuurpunt Beheer, Limburgs Landschap en de vzw Durme, die natuurbeschermingsactiviteiten en informatie- en educatieactiviteiten rond natuurbehoud en milieubescherming uitvoeren. De steun zou verleend zijn voor de aankoop van land dat ze tot natuurreservaat willen omvormen en voor de exploitatiekosten van bezoekerscentra in die reservaten.
Uit het voorlopige onderzoek van de Commissie blijkt dat de Vlaamse steun werd verleend in de vorm van subsidies die tot 100% van de kosten van de aankoop van land en van de educatieve activiteiten in de bezoekerscentra dekten. Daarnaast voerden de verenigingen voor landbeheer bepaalde secundaire activiteiten uit, zoals de verkoop van hout, landpacht of de uitbating van cafetaria’s in de bezoekerscentra.
Natuurpunt en Vlaamse overheid jagen grondprijzen hoogte in
De klacht van VVGN bij de Europese Commissie is deels ingegeven door de marktverstorende werking van de aankoop van gronden door Natuurpunt en de Vlaamse overheid. Zij kopen met overheidsmiddelen gronden aan met het oog op natuurontwikkeling.
Natuurpunt maakt gebruik van aankoopsubsidies van de Vlaamse overheid, vaak aangevuld met bijkomende middelen van provincies en/of gemeentes. Hierdoor betalen overheden aankopen door Natuurpunt vaak voor 100%, terwijl gronden in eigendom komen van een private organisatie. Louter door het subsidiesysteem zijn terreinbeherende verenigingen systematisch in staat om gronden aan te kopen aan hogere dan marktconforme prijzen.
Natuurpunt is vandaag dankzij de aankoopsubsidies een grote private landeigenaar. De procentueel significante hoeveelheden grond in bezit van Natuurpunt maakt het voor andere private eigenaars, die geen aanspraak maken op aankoopsubsidies, steeds moeilijker om actief een rol te spelen op het vlak van bosbouw en natuurbeheer.
Grootste bosbeheerders
De bosinventaris, uitgevoerd tussen 2009 en 2019, schat de totale bosoppervlakte in Vlaanderen op 140.279 ha. Dit is ongeveer 10% van de totale landoppervlakte in Vlaanderen (1.352.200 ha). De totale oppervlakte geschikt voor natuurbehoud buiten het landbouwareaal is gelimiteerd tot 276.438 ha. Hiervan is 140.279 ha bos. Ongeveer 40% van de bosoppervlakte is handen van de overheid. De overblijvende oppervlakte (60% of 84.167,4 ha) is privé-eigendom.
Volgens de website van Natuurpunt is ongeveer 9.000 ha van de in totaal 26.600 ha natuurreservaat in eigendom van Natuurpunt bos. Hiermee is Natuurpunt na de Vlaamse overheid – die 11% van de private bossen in eigendom heeft – de grootste bosbeheerder in Vlaanderen.
Van de overblijvende 136.159 ha gronden die geschikt zijn voor natuurbeheer heeft het Agentschap voor Natuur en Bos 50.387 ha (of 37%) in bezit. Hierdoor is in Vlaanderen nog 85.722 ha beschikbaar voor natuurbehoud door private eigenaars. Natuurpunt heeft daar intussen om en bij de 26.000 ha van in handen, waardoor het 31% van de voor natuurbehoud geschikte gronden in handen heeft. In 2017 was dit nog 14%. Op amper 6 jaar tijd kon Natuurpunt zijn impact op de private grondenmarkt voor natuurbeheer dus verdubbelen.
Marktverstorende situatie
Met respectievelijk 11% van de voor de private markt beschikbare bosgronden en 31% van de voor de private markt beschikbare natuurgronden heeft Natuurpunt een significante hoeveelheid gronden op de private markt in handen. Gezien een grote meerderheid van de gronden werden aangekocht met aankoopsubsidies, werden deze gronden definitief aan de private markt onttrokken. Hierdoor wordt de hoeveelheid verhandelbare gronden in Vlaanderen sterk verminderd. Dat resulteert in sterk stijgende grondprijzen in Vlaanderen. In combinatie met de mogelijkheid om met subsidies hogere dan marktconforme prijzen te bieden leidt dit tot een sterk marktverstorende situatie.
De marktverstorende werking wordt verder in de hand gewerkt door het Vlaamse aankoopbeleid van gronden in functie van de realisatie van tal van leefmilieugerelateerde regelgeving. De dominante marktpositie van terreinbeherende verenigingen in Vlaanderen houdt bovendien het risico in dat de diversiteit aan natuurbehoudstrategieën sterk wordt gereduceerd. Hierdoor ontstaat het risico dat de biodiversiteit bij foutief beheer er behoorlijk op achteruitgaat.
