“Landbouw is opvallend afwezig in de verkiezingsdebatten”, zegt politicoloog Carl Devos
Met nog luttele dagen te gaan voor de verkiezingen is de stembuskoorts nu echt toegeslagen. Politicoloog Carl Devos deelt zijn visie op de politiek voor én na 9 juni. “De landbouwprotesten hebben te vroeg gepiekt. Het probleem is voorlopig niet opgelost, maar is van de politieke agenda verdwenen.”
Op 9 juni trekken we met z’n allen naar de stembus. Partijen hopen op een zitje in het Vlaams en federaal parlement of in het Europees Parlement en halen alles uit de kast om ons van hun goede bedoelingen te overtuigen. Professor Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Gent Carl Devos bekijkt het met kritische interesse.
Hart voor de landbouw
Uw hart klopt niet alleen voor de politiek, maar ook voor de landbouw. Hoe komt dat?
Ik heb feeling met de boerenstiel, omdat niet alleen mijn grootouders landbouwers waren, maar omdat ook verschillende van mijn nonkels en tantes in de sector actief zijn. In mijn kindertijd ging ik veel op vakantie naar de familieboerderij in Wingene, waar ik graag meewerkte. De oudere broer van mijn vader nam de boerderij van mijn grootouders over, maar mijn vader heeft altijd met veel passie over de stiel verteld en vond het jammer dat hij geen boer kon worden. Ik ben zelf de oudste zoon, dus voor hetzelfde geld was ik nu geen professor, maar boer.
Welk beleidsniveau is belangrijk voor de boer?
Op 9 juni stemmen we zowel voor het Vlaamse, federale als Europese niveau. Moeten landbouwers het meest wakker liggen van het Vlaamse beleid?
Het regionale en Europese niveau hebben het meest impact op de landbouwwetgeving in Vlaanderen, maar als landbouwer heb je minder invloed op Europa. Wil je wegen op het Europese beleid, dan moet je je als sector verenigen met collega’s in andere Europese landen, wat ook gebeurt. Organisaties als Boerenbond en ABS kunnen echter wel duidelijk hun stem laten horen in Vlaanderen en zo het regionale beleid beïnvloeden, wat ze goed doen trouwens.
We hebben wel een federale minister van Landbouw, maar die komt niet veel in beeld.
Dat is een overblijfsel van de verschillende staatshervormingen. Landbouw is steeds meer een regionale bevoegdheid geworden, maar bepaalde thema’s, zoals dierenwelzijn en voedselveiligheid, worden nog federaal geregeld. Ook andere federale dossiers, zoals fiscaliteit en energie, hebben echter een grote impact op ondernemingen, en dus ook op landbouw.
Staan landbouw en platteland op de agenda?
Rond welke thema’s draaien de verkiezingen dit keer volgens u?
Men denkt altijd dat er 1 of 2 onderwerpen zijn die een grote rol spelen, maar onderzoek en ervaring leert ons dat dat niet zo is. In 2019 dacht men dat alles om klimaat draaide, maar onderzoek toonde achteraf aan dat dat niet het voornaamste thema was. De kiezer was toen vooral bekommerd om de economie, de gezondheidszorg, betaalbaarheid van de pensioenen, koopkracht, migratie… Allemaal vrij materiële bezorgdheden. Klimaat was ook belangrijk, maar domineerde niet. We zullen dus pas na de verkiezingen zien welke thema’s belangrijk waren. Allicht dezelfde als in 2019.
In hoeverre staan platteland en landbouw hoog op de agenda bij kiezers en politici?
Vooral cd&v profileert zich erg op de kloof tussen stad en platteland en alle topics die daarbij aansluiten. Maar ook Vlaams Belang heeft zich op het landbouwpubliek gestort, omdat het de strijd is van ons tegen het systeem, van de wereld die we kennen tegen verandering. Het is de strijd om landelijk Vlaanderen. Cd&v probeert als beleidspartij die kaart te trekken, maar is natuurlijk wel verantwoordelijk voor wat er wel of niet met dat landelijke Vlaanderen gebeurde. De landbouwprotesten hebben, zeer succesvol, thema’s zoals toegang tot grond, stikstof en een eerlijke prijs op de agenda gezet. Daarnaast gaat het ook om openbaar vervoer, banken, horeca en andere diensten op het platteland die steeds meer verdwijnen.
De landbouwprotesten hebben echter te vroeg gepiekt. Ze hebben enkele versoepelingen verkregen, maar het probleem is niet opgelost. Het is nu, in de weken voor de verkiezingen, het uitgelezen moment om landbouw op de agenda te zetten, maar het blijft stil. Waar zijn de boeren nu?
Op het veld veronderstel ik. Misschien hebben ze hun hoop ook sterk gesteld op de
Landbouwers kunnen inderdaad niet blijven protesteren, hun werk moet gedaan worden wanneer het weer het toelaat. Het zou echter niet slecht zijn als ze opnieuw op straat zouden komen voor de verkiezingen en hun stem zouden laten horen. Het is nu het moment om druk te zetten en om politici te verplichten om beloften te doen. Ik hoop dat de task forces die opgericht zijn erg succesvol zijn, maar ik hoor er niets van, dus ik betwijfel het. Het kan toch niet dat ineens al die problemen via zo’n task forces verdwijnen?
Ziet u de verkiezingen als een manier om uit de impasse in dossiers als stikstof te geraken?
Stikstof zal tijdens de formatie van een nieuwe regering ongetwijfeld expliciet aan bod komen. Ik ben er zeker van dat er dan opnieuw over dit dossier zal onderhandeld worden.
Voor de Vlaamse regeringsvorming zie ik 2 mogelijkheden: de huidige regeringspartijen, dus cd&v, Open Vld en N-VA samen met Vooruit. Het alternatief is een regering van Vlaams Belang en N-VA, maar dat scenario lijkt me uiterst onwaarschijnlijk. Vlaams Belang heeft zich erg geprofileerd op landbouw, maar boeren die heil zien in die partij moeten beseffen dat de kans dat ze aan beleid zullen doen heel klein is. Vlaams Belang heeft de boeren vaak gelijk gegeven, maar het ontbreekt hun aan doordachte oplossingen op lange termijn. Dat wil echter niet zeggen dat ze geen impact kunnen hebben. Als zogenaamde ‘zweeppartij’ kunnen ze vanuit de oppositie bepaalde thema’s op de agenda zetten. Zo heeft Vlaams Belang een grote impact op het denken over migratie in Vlaanderen.
Partijprogramma’s
Ziet u opvallende zaken in de partijprogramma’s die recent gelanceerd werden?
Ik heb geleerd dat papier geduldig is. Daarmee bedoel ik dat we die actiepunten uit de partijprogramma’s niet moeten overschatten. Men belooft de kiezer de hemel, maar wanneer er een regering moet gevormd worden, houdt men meestal enkel vast aan een paar zogenaamde breekpunten. Elke partij profileert zich op enkele van die must haves, maar ik zie landbouw hier niet in opduiken.
Wat mogen we verwachten van nieuwe, kleine partijen als Voor U of Boer Burger Beweging?
Zeker niet te veel. De kiesdrempel van 5% zorgt ervoor dat, zelfs als een kleine nieuwe partij veel stemmen haalt, die nog niet voldoende zijn om een zetel binnen te halen. Sleep je er toch 1 of 2 in wacht, zoals misschien Voor U wel kan realiseren, dan zal je nog steeds geen deel uitmaken van de regering. Daarnaast zie je dat media vaak enkel de grotere partijen een forum geven, simpelweg omdat een debat voeren op televisie met 9 partijvoorzitters onbegonnen werk is. En dan is er nog de financiering, die het heel moeilijk maakt voor nieuwe, kleine spelers om voldoende visibel te zijn.
Wat er in Nederland is gebeurd, was een ‘wake upcall’, ook voor de Vlaamse regeringspartijen. Maar daar zit je met een kiesdrempel van maar 0,67%, dus is het voor kleine partijen veel makkelijke om zetels binnen te halen. Bij ons zit de markt op slot. Eigenlijk zijn Vlaams Belang en Groen de jongste partijen in ons landschap en zij dateren al van de jaren 80.
Waar Vlaams Belang vroeger nog af en toe geweerd werd uit debatten, krijgt de partij nu voluit aandacht. Terecht?
Met meer dan 25% zijn ze in de peilingen uitgegroeid tot de grootste partij van Vlaanderen, dus een debat organiseren zonder Vlaams Belang is moeilijk verdedigbaar. Er is bij ons ook geen ‘cordon médiatique’ meer zoals in Wallonië. De schroom is weg.
Trends in stemgedrag
Ziet u bepaalde trends in het stemgedrag van de Vlaming?
We zien een gestage daling van de populariteit van centrumpartijen en dat zal zich waarschijnlijk verderzetten. De peilingen geven aan dat Vlaams Belang en Partij van de Arbeid (PVDA) de enige partijen zijn die erop vooruitgaan, al de rest verliest. Maar alles is relatief. Als Vlaams Belang ‘maar’ 21% van de stemmen haalt, zullen ze zich verliezer voelen, ook al gaan ze vooruit in vergelijking met 2019 of zijn ze de grootste partij. Als Open Vld 10% haalt, zullen ze doodcontent zijn, want in peilingen zaten ze ooit aan 8%. Die verschuiving naar extreemrechts of -linkse partijen heeft vele oorzaken, het is ook niet typisch Vlaams en komt onder andere voort uit de ontgoocheling van mensen in het huidige beleid. Niet alleen de boeren zijn ontevreden. Veel ondernemers vrezen dat het begrotingstekort zal leiden tot nieuwe belastingen, werknemers vinden hun koopkracht onvoldoende beschermd. Anderen zijn teleurgesteld in de hoge prijzen in woonzorgcentra, de wachtlijsten in de zorg, de kwaliteit van het onderwijs… Niet enkel migratie of een miljardairstaks duwt mensen naar radicale partijen, ook gewoon ontevredenheid over het beleid.
Steeds minder landbouwers betekent minder potentiële kiezers. Staan landbouwthema’s daarom minder hoog op de agenda?
Dat er minder boeren zijn, speelt mee, maar is niet de voornaamste reden. Het is niet omdat steeds minder mensen in God geloven dat men de kathedraal wil laten verdwijnen. Iedereen is voor de boeren. De boer is nog altijd een belangrijk symbool: een boerderij is voor het platteland wat een kathedraal of een cultuurtempel is voor de stad: deel van het DNA, van onze cultuur. En de boer is een cruciaal onderdeel van een veel ruimere sector, denk aan alle toeleveranciers en verwerkingsbedrijven. Hij is ook partner in klimaat- en natuurbeleid, moet zorgen voor strategische onafhankelijkheid van kwaliteitsvolle voedselproductie. Enzovoort.
Anderzijds zijn er veel andere belangen en doelstellingen – natuurbehoud, schaarse ruimte, klimaat- en milieubeleid – die soms botsen met die van de landbouwsector. Dat is allemaal vrij complex geworden en nogal wat politici verbranden er liever hun vingers niet aan. Er zijn andere discussies waar je electoraal beter mee kan scoren. En omdat je de landbouwers nu niet hoort, worden beleidsmakers niet gedwongen om kleur te bekennen.
Met welk gevoel gaan mensen in juni naar de stembus?
Dit is geen verkiezing op het scherpst van de snee, het domineert ons leven niet. Veel mensen zijn de politiek beu. We hebben de voorbije jaren te veel incidenten en politieke spelletjes meegemaakt, denk aan ‘pipigate’ of het vermeende handgemeen tussen Frank Vandenbroucke en Vincent Van Quickenborne in het kernkabinet. Veel problemen waar mensen dagdagelijks mee geconfronteerd worden, worden onvoldoende beantwoord door de politiek, die niet genoeg kan ‘leveren’. Gaat je huisarts met pensioen? Raak maar eens binnen bij een nieuwe praktijk. Een afspraak bij een gespecialiseerde dokter? Zes maanden wachten. De wachtlijsten voor bijzonder onderwijs en zorg zijn ellenlang. Ik denk dat mensen naar de stembus gaan met het idee: ‘Mannekes, ge kunt zien dat ge het oplost, stop met zeveren’. En ze hebben gelijk.
