Prioriteit aan welzijn? “Maar ja, boeren klagen altijd”

M inister van Landbouw Jo Brouns gaf in mei vorig jaar de aftrap voor een actieplan ‘Welbevinden in de land- en tuinbouw’. In dit actieplan bundelen een brede groep van actoren de krachten om het welbevinden van de landbouwers te versterken. En dat is nodig. Op het netwerkmoment van het Vlaams Ruraal Netwerk zorgde de getuigenis van de Lanaakse kippenhouder Patrick Nijst voor een stille zaal. Zijn verhaal is er dan ook een van onzekerheid, zoals het verhaal van vele boeren.

“Blijven groeien”

Patrick kreeg – net als veel medelandbouwers – de landbouwmicrobe mee van zijn ouders, en deed er dan ook alles aan om het bedrijf draaiende te houden. Dat betekende bij hem dus ook ‘laten groeien’. In 1991 startte Patrick samen met zijn ouders en zijn zus een vennootschap op. “Er werd een stal gebouwd, waar zelfs de buren aan mee hielpen om die te bouwen”, vertelt hij. Daarnaast kreeg hij ook subsidies, zodat hij kon investeren. “We moeten blijven groeien, zodat we personeel genoeg hebben om 7 op 7 voor de kippen te zorgen”, vertelt hij.

Hij maakte de oprichting van de mestbank nog mee. “En de controles voelden we ook grimmiger worden”, klinkt het. Toch hield hen dat niet tegen. In 2007 werd beslist om zonnepanelen te leggen, in 2009 werd een twee-etagestal gebouwd voor de scharrelkippen. “Europa stond er immers achter dat er omgeschakeld werd naar scharrelkippen”, legt hij uit.

Eerste PAS-brief

In 2014 kreeg Patrick zijn eerste PAS-brief. “Lanaken kleurde rood. Toen vloeiden wel de eerste traantjes. De bedrijven liggen op 2 locaties bij het Nationaal Park De Hoge Kempen.” Er werd toen beslist om meer toe te leggen op zelfverkoop van de eieren, via de automaat, de markt, winkeltjes… “Mijn zoon Brian legde zich er uiteindelijk op toe. Met succes, want iedereen kende ons!”

Ondertussen wist Patrick dat de vergunningen voor de bedrijven nog tot 2026 zouden lopen. “Zelf moet je door willen blijven gaan”, geeft hij mee. Cédric, Patricks rechterhand, besliste echter om zijn eigen weg te gaan en ander werk te zoeken. “We zijn wel vrienden. Hij staat voor me klaar als ik hem bel”, klinkt het. Momenteel is hij al 5 jaar bezig om het bedrijf in As te verkopen, zodat hij meer ademruimte krijgt. “180 uur werken sloopt iemand zijn sociaal leven. Dokters, kinesisten en sommige andere beroepen kunnen zonder problemen starten in een groepspraktijk, maar de landbouw moet familiaal blijven en dan gaan we soms terug, richting Bokrijktoestanden. Maar gewone voedselproductie? Dat kan precies niet meer in Vlaanderen.”

Wat nu?

In het bedrijf van As woont momenteel een jong gezin. “Maar wat als de vergunning niet wordt verlengd? Ik merk dat de wil er wel is om te boeren, maar welke rechtszekerheid is er nog? Ook de banken weten het niet meer…” Hij geeft nog wel aan te investeren. Zo wil hij werken aan een batterijsysteem op elektriciteit, en wil hij een versleten dak vervangen. “Maar de onzekerheid zorgt ervoor dat we steeds uitstellen.”

Momenteel weet hij dat hij gaat stoppen met het bedrijf in Lanaken. “De 60.000 kippen zijn weg, de opfokstal staat leeg. De locatie As is niet voldoende om eieren aan alle klanten te beleveren. Het bedrijf mag maar maximum 2 jaar zonder kippen zitten, anders ben je je vergunning kwijt.”

Bij de stopzetting van het bedrijf, besloot hij om met het personeel te gaan bowlen en te gaan eten. “Erna was het dank je wel en tot ziens. Voor mij was het topsport. Alles moest wijken voor de kippen. Maar ik weet het niet meer. Maar ja, boeren klagen altijd.”

Nederige Brouns

Minister van Landbouw Jo Brouns was aanwezig in de zaal. “Ik voel me klein bij zo’n getuigenis”, stak hij van wal. De Vlaamse regering startte met de actie welbevinden omdat er te weinig maatschappelijke empathie was voor de moeilijke situatie bij de landbouwers (en tussen landbouwers). “Ondernemers moeten omgaan met onzekerheid, maar als de overheid steeds met strengere maatregelen komt, wordt het helemaal moeilijk. Ik wil de waardering doen stijgen, ook voor het product.”

Hij gaf aan dat dossiers rond GLB, stikstof en meststof veel druk geven, maar dat hij het wel belangrijk vindt om nog perspectief te kunnen geven. “Bij een sector die onder druk staat, worden erfbetreders belangrijk. Die moeten voelsprieten hebben voor signalen, want boeren zijn ‘binnenfretters’. Daarom bestaat ook het actieplan welbevinden.”

Brouns wijst erop dat in het actieplan wordt gefocust op partnerschappen, loopbaanbegeleiding, maar ook op onderwijs. Op het netwerkevent waren alvast de grote organisaties aanwezig. Algemeen Boerensyndicaat (ABS), Vrouwen van Algemeen Boerensyndicaat (VABS) en Jong ABS en Boerenbond geven aan de boer weerbaarder te willen maken in de maatschappij nu. Ook de rollen van FERM, Vlaams Agrarisch Centrum (VAC), Groene Kring en Bioforum zijn niet onbelangrijk in het actieplan welbevinden en in diverse initiatieven. Momenteel zijn er verschillende projecten uitgerold met betrekking tot welbevinden in de landbouwsector. Zo is er het demonstratieproject ‘Boerenverstand, rust in je hoofd’, het EIP-project ‘Siertelers en keten sterk’ en het demonstratieproject ‘Naar het uitzetten van een toekomstvisie in een verander(en)de context’.

Hulp en ondersteuning

op het platteland

Erfbetreders zullen een belangrijke rol opnemen in het actieplan. Op het netwerkmoment gaf huisdokter Jan Vanschoenbeeck alvast aan dat de landbouwer niet gemakkelijk naar de dokter gaat. “En als die gaat, moeten we zeker ook tussen de regels luisteren. Psychosociaal luisteren is in ons vak dan belangrijk.” Bij VDAB staan er dan weer 45 loopbaanbegeleiders klaar, met een op maat gerichte werking. Die is nog te weinig bekend bij landbouwers. “We spitsen concreet en met anekdotes toe op bepaalde situaties. We willen de landbouwer ondersteunen in het werk en helpen om vol te houden. Het moet aangenaam blijven voor de landbouwer in kwestie, maar ook voor het gezin”, vertelt Fran Bellinck van VDAB.

Verder kunnen landbouwers terecht bij Boeren op een Kruispunt. Els Verté geeft aan dat momenteel de perceptie op de organisatie niet juist is. “Men denkt vaak dat Boeren op een Kruispunt er is voor landbouwers die ermee willen stoppen. Dit klopt niet. We doen zo veel voor de boer die verder wil doen. Zo kunnen we bemiddelen, maar helpen we ook concreet bij bijvoorbeeld een kasplanning, of hoe te werken aan dierenwelzijn…”

Signalen kunnen echter al opgevangen worden door erfbetreders. Dierenartsen staan heel dicht bij de boer. Dierenarts Door Verheyde: “We zien veel stress bij de boer. We zien soms dat ze echt naar de arts moeten, en stimuleren hen daarin. Ze hollen zichzelf achterna, hebben weinig tijd.” Hij geeft aan dat ze zelf wel kunnen helpen, bijvoorbeeld door de cijfers wat te verbeteren. “De boer moet rekenen en tellen. Hij moet zien wat nog opbrengt. We proberen hen daarin te sturen waar nodig, maar we zien dat het moeilijk blijft om boeren te overtuigen.”

Marlies Vleugels