Opinie: Stikstof, het is maar hoe men meet en het wenst voor te stellen…

Er is weer heel wat te doen rond stikstof en landbouw. De prijzen van onze voedingsmiddelen, zoals het rundsvlees, schieten als een pijl de hoogte in. Dit als gevolg van het dalende aanbod en de afnemende veehouderij. De waarheid over de cijfers begint stilaan naar boven te komen, waardoor milieu- en natuurorganisaties en milieuambtenarij in een kramp schieten en de vlucht vooruit nemen.

De stikstofmodellen onder de loep

Kijken we vooreerst eens naar de fameuze stikstofmodellen. Het Vlaamse Vlops-model (Vlaamse Operationeel Prioritaire Stoffen-model) is een atmosferisch transport- en dispersiemodel dat de luchtkwaliteit en deposities berekent op basis van emissiegegevens, landgebruik en weerkundige data. Het Vlops-model wordt naast de berekening van luchtconcentraties ook gebruikt voor die van de befaamde stikstofdepositie.

Naast de emissiegegevens afkomstig van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) gebruikt men eveneens deze van bronnen buiten Vlaanderen, zoals het Nederlandse Aerius-model van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dit model krijgt momenteel enorm veel kritiek. Aerius is ontworpen om stikstofbewegingen voor grote gebieden in kaart te brengen, en dit zelfs met enorme fouten van wel 50% of meer. Het is dus hallucinant om een dergelijk model te gebruiken voor een klein gebied, laat staan op het niveau van een individueel landbouwbedrijf. In maart dit jaar gaf RIVM toe dat hun cijfers eigenlijk niet helemaal juist zijn, en dat al sinds 2015... Ondertussen werd de veehouderij wel al 10 jaar lang onterecht geviseerd en werd er in de sector al heel wat schade en leed berokkend.

Ook de gegevens van het Vlaamse VMM kloppen niet. Het is helemaal niet zo dat bijvoorbeeld 95% van al de ammoniak afkomstig is van de landbouw. Dat blijkt immers uit internationale studies die aantonen dat 40% tot 60% van de ammoniak afkomstig is van verbranding (industrie en verkeer), terwijl de bevolking (de mens produceert immers ook ammoniak), de natuur zelf en de landbouw de rest verklaren. Toch keurde het Vlaams Parlement het stikstofdecreet goed, gebaseerd op dit drijfzand. Momenteel staat dit decreet ter discussie bij het Grondwettelijk Hof, omwille van het feit dat het discriminerend is, onrealistisch en gebaseerd op foute premisses.

Cruciale impact van de achtergrondvervuiling

Ondertussen heeft de Vlaamse overheid besloten om als vertrekbasis over te schakelen van stikstofdeposities naar stikstofemissies, en dit uitgewerkt en klaar te hebben tegen 2030, wat natuurlijk rijkelijk te laat is. In dit kader heeft het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) op 25 maart 2025 hun studie Rapport ammoniak-emissiemeetcampagne Vlaamse melkveestallen gepubliceerd, die ook werd gepubliceerd in de vakpers. Dit onderzoek werd gefinancierd door het Beleidsdomein Omgeving van de Vlaamse overheid.

De voorgestelde resultaten van de ammoniakemissies gemeten door ILVO in 4 doorsnee melkveestallen zijn sterk verschillend (bijna het dubbele) van de meetresultaten van de Universiteit Wageningen. Het ILVO vermeldt als hoofding in zijn rapport voor de continue metingen een emissie tussen 10,98 en 20,61 kg ammoniak per dier per jaar, met een gemiddelde van 16,99 kg. Ergens verder in de tekst vermelden de onderzoekers wel dat het misschien nodig is om de achtergrondvervuiling in mindering te brengen, omdat deze best wel hoog kan zijn.

Inderdaad, vergelijk dit met de continue metingen in 2024 van de Universiteit Wageningen op hun proefboerderij De Marke. In dit onderzoek, waarbij ook sensoren buiten de stal werden geplaatst om de achtergrondconcentraties van ammoniak te meten en in mindering te kunnen brengen, werd maar 6,0 kg ammoniak per dier per jaar gemeten, tegenover een theoretische waarde van 11,8 kg. De effectief gemeten ammoniakemissie is dus ongeveer de helft van de becijferde waarde! In een andere studie van de Universiteit Wageningen uit 2024 werden continue ammoniakemissiemetingen uitgevoerd, eveneens met buitensensor, in 15 melkvee praktijkbedrijven. In deze bredere studie lagen de meetwaarden tussen 5,1 en 12,3 kg ammoniak per dier per jaar, met een gemiddelde van 9,0 kg. Hier zou men inderdaad kunnen stellen dat de verschillen tussen de bedrijven te wijten zijn aan het type stal, de stalinrichting, de veevoedersamenstelling, het afvoeren van de mest en de managementsystemen. In de studie van het ILVO kan men moeilijk dergelijke conclusies trekken, omdat de achtergrondvervuiling niet in mindering werd gebracht en wetende dat deze kan variëren naargelang de locatie van het landbouwbedrijf.

In een Nederlandse studie van maart 2023 tot maart 2024 in een rundveestal van de Agrarische School te Dronten, werden continue metingen gedaan van onder andere ammoniakemissies, zowel binnenin als buiten de stal, om de achtergrondvervuiling in kaart te brengen. De studie bevestigde dat de achtergrondbelasting sterk varieert naargelang de windrichting (zie figuren). Bij wind uit het noordoosten, meer bepaald over de landbouwgebieden, is de achtergrondvervuiling van ammoniak eerder beperkt, terwijl de achtergrondbelasting mogelijk een veelvoud is als de wind westzuidwest staat, zijnde over Antwerpen en Rotterdam, en vaak zelfs aanzienlijk hoger dan de ammoniakconcentratie in de stal.

Een kwestie van meten en presenteren

Het is dus maar hoe men meet en hoe men resultaten wenst voor te stellen of te presenteren. Omwille van dergelijke demagogische praktijken blijft men de landbouw en de veehouderij onterecht viseren, worden er geen vergunningen meer toegekend en verdwijnt de landbouw stilaan uit Vlaanderen.

Tussen maart 2020 en maart 2025 nam de gemiddelde runderbezetting in Vlaanderen af met maar liefst 10%, en ook het aantal veehouders dat stopt blijft helaas toenemen. Het ziet er zelfs naar uit dat deze afname de laatste maanden versnelt en in de toekomst nog verder zal versnellen. Tegelijkertijd blijven de prijzen maar stijgen en worden we voor onze voeding steeds afhankelijker van andere landen. Landen waar de landbouw veel minder duurzaam en efficiënt is, en aan veel minder regels is onderworpen qua voedselveiligheid, milieuwetgeving en dierenwelzijn. In het licht van de huidige geopolitieke situatie en met de klimaatverschuivingen, is dit niet alleen strategisch absoluut geen goede situatie maar ook ronduit dom.

Oproep: (eer)herstel voor de landbouw en werk met correcte cijfers

Daarom een dringende oproep naar onze beleidsmakers om versneld werk te maken van een herstelplan en eerherstel voor de landbouw in Vlaanderen en in het bijzonder voor de veehouderij. Eveneens een oproep om voortaan te willen werken met correcte cijfers en meetgegevens, in plaats van met wankele theoretische modellen.

En tot slot ook een oproep om de daad bij het woord te voegen als men spreekt over het strategisch belang van de landbouw, opdat de voedselvoorziening in Vlaanderen en in de rest van de Europese Unie niet in het gedrang komt. En natuurlijk betaalbaar blijft voor iedereen!

Benedikt Sas

Benedikt Sas is algemeen directeur van Diergezondheidszorg Vlaanderen (DGZ), Melkcontrolecentrum Vlaanderen (MCC), Vivee en tevens verbonden aan de Universiteit Gent, als professor op de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen, vakgroep Voeding.