Caroline De Tender: “We hebben nog geen Vlaamse bodems gevonden zonder microplastics”
Volgens een rapport zijn microplastics alomtegenwoordig in landbouwgronden in Frankrijk. Met professor Caroline De Tender (UGent) bekijken we hoe groot het probleem van vervuiling door microplastics in Vlaanderen is.
Op 26 december onthulde een Frans milieu-agentschap in een rapport de bijna systematische aanwezigheid van microplastics in landbouwgrond in Frankrijk. De auteurs van het rapport benadrukken dat het de eerste studie is die de omvang van deze verontreiniging in landbouwbodems in Frankrijk karakteriseert.
Caroline De Tender van het Micro2Soil Lab van de UGent coördineert het onderzoeksproject MiCoS, dat focust op vervuiling door microplastics in landbouwbodems in de Benelux. “Er is nog maar weinig geweten van de grootte en gevolgen van microplasticvervuiling in bodems”, aldus De Tender. “Maar we weten wel dat het een negatief effect heeft op de bodemgezondheid.”
Waar gaat het Franse rapport precies over?
Binnen het onderzoek wou men voor het eerst binnen Frankrijk kijken naar de basisvervuiling van microplastics in grond algemeen. Het is het eerste onderzoek waarbij men overheen een land meerdere types grond – van landbouw- tot bosgrond – gescreend heeft op microplastics en ook op de soorten plastics die voorkomen.
Dat maakt dit onderzoek zeker uniek. In vergelijking met de kennis rond microplastics in oceanen, rivieren … staat het onderzoek naar deze bodemvervuiling nog vrij in zijn kinderschoenen, en is er nog weinig geweten over hoe groot de vervuiling juist is.
De auteurs van het Franse rapport gaan ervan uit dat minstens een deel van de plasticvervuiling van landbouwpraktijken komt. Waar komen microplastics in landbouwbodems precies vandaan?
Microplastics worden gedefinieerd als alle plastic partikels kleiner dan 5 mm. De meeste hiervan zijn dus niet zichtbaar met het blote oog. Micro-plastics ontstaan vaak uit grotere stukken plastic door afbraak via UV-licht (n.v.d.r. via blootstelling aan zonlicht), maar ook door de weersomstandigheden en machinerie.
Specifiek voor landbouw denken we hier dan aan zwerfvuil dat op het land terechtkomt en door ploegen in kleinere stukken wordt afgebroken. Andere bronnen van vervuiling op het land zijn plastic dat gebruikt wordt als folie voor bijvoorbeeld de teelt van vroege aardappelen, asperges …, waarvan overheen de jaren door het inwerken van UV-licht stukken afbreken. Microplastics komen echter ook voor in compost, organische en minerale mest of slib dat op het land wordt gebracht.
Daarnaast hebben we ook de zogenaamde primaire microplastics. Dit zijn plastics die bij productie al kleiner zijn dan 5 mm. Veel gekende vormen hiervan zijn glitter en microplastics die gebruikt worden in cosmetica. In de landbouw komen deze echter ook voor als coatings rond zaden of minerale meststoffen, die de boer dus vaak zonder te weten op zijn land brengt.
Moeten we ons zorgen maken over negatieve effecten van microplastics in landbouwbodems op de groei en gezondheid van teelten?
Het onderzoek naar dit topic is nog zeer beperkt en slecht enkele onderzoeksgroepen zijn hier momenteel mee bezig. De resultaten lopen ook sterk uiteen. Zo zijn er onderzoeken die een daling van de gewasopbrengst aantonen, terwijl andere onderzoeken dan weer een toename in de plantenbiomassa aantonen.
De effecten zijn zo verscheiden, niet alleen omdat er zoveel verschillende types aan polymeren zijn – denk maar aan polyethyleen, polypropyleen, nylon, PET, PVC, maar ook bioplastics zoals PLA en PBAT – maar ook omdat de effecten veranderen naargelang de grootte van de plastics. Een partikel van 1 µm kan bijvoorbeeld opgenomen worden door de plant, terwijl een partikel van 1 mm dan weer de waterhuishouding kan verstoren. Ook de vorm van microplastics heeft invloed: een ronde plastic of een vezel veroorzaakt totaal andere effecten. Er zouden dus meer studies moeten verschijnen die werken met mengsels van de plastics om het effect echt in kaart te brengen.
Wat we wel al zeker weten, is dat de aanwezigheid van plastics een negatief effect heeft op de bodemgezondheid, met een daling van het aantal unieke bacteriën en schimmels en een vermindering van de vruchtbaarheid en de levensduur van aaltjes en regenwormen tot gevolg. Op langere termijn kan dit natuurlijk ook een verminderde gewasopbrengst geven.
Hoe groot is de microplasticvervuiling in Vlaamse landbouwgronden?
We zijn volop bezig met ons eigen onderzoek, waarbij we 240 landbouwbodems in de Benelux, waarvan 100 in Vlaanderen, screenen. De eerste resultaten zijn alvast niet erg bemoedigend en concentraties kunnen oplopen tot meer dan 5.000 partikels per kg grond gemeten op 1 landbouwveld. We hebben nu van ongeveer 50 landbouw-gronden minstens 1 staal geanalyseerd en hebben nog geen stalen gevonden die vrij van microplastics zijn.
De Franse studie vond enkele gronden zonder microplastic (n.v.d.r. 76% van de stalen in het onderzoek bevatten microplastics). Dit contrast kan echter liggen aan een verschil in meetmethoden, maar ook aan het feit dat ze de kleinere fractie microplastics – kleiner dan 50 µm – niet hebben opgenomen in hun studie. Deze zijn vaak het meest voorkomend. Vlaanderen is ook een sterk geïndustrialiseerde zone, wat de kans op vervuiling groter maakt.
Hoe kunnen microplastics in de bodem terug afgebroken worden, en op welke manier voorkomen we verdere vervuiling?
Afbraak van deze plastics in de bodem, volledig tot water en CO2, is zeer moeilijk. Momenteel zijn er nog geen bewijzen dat dit effectief gebeurt, enkel dat de microplastics verder fragmenteren in nog kleinere stukken plastic. Binnen onze onderzoeksgroep zijn we wel op zoek naar bacteriën of schimmels die plastics kunnen afbreken. Deze zouden dan ingezet kunnen worden om microplastics af te breken, of om de intrede ervan in de bodem te beperken.
De beste remedie tegen microplastics blijft echter vermijden dat nog meer microplastics geïntroduceerd worden in bodems. Landbouwers, maar zeker ook de bevolking, moeten dan ook geïnformeerd worden over de gevolgen van de vervuiling.
Binnenkort starten we daarom een nieuw project op waarbij we samen met burgers de plasticvervuiling, zowel macro als micro, doorheen Europa en de voornaamste bronnen ervan in kaart willen brengen. Hierbij zullen we de burgerwetenschappers ook informeren over hoe zij hun steentje kunnen bijdragen om verdere vervuiling te voorkomen.
