Startpagina Schapen

Wat doet wolvenschade met de veehouder als mens?

De wolf is terug in Vlaanderen sinds 2017-2018. Ondertussen zijn er regelingen uitgewerkt voor schademelding en schaderegeling en zijn er adviezen hoe je je dieren kan beschermen. Er zijn risicozones afgebakend en er zijn financiële tussenkomsten voor het aanpassen van de afsluitingen in deze zones. Dat de wolf elke nacht dierenleed veroorzaakt, daar wordt door de verantwoordelijken over gezwegen. En wat de impact is van deze permanente dreiging op de betrokken veehouders zelf, daarrond is het in Vlaanderen nog veel stiller.

Leestijd : 8 min

In Frankrijk is de wolf al actief sinds het begin van de jaren 90. Er zijn momenteel een duizendtal wolven verspreid over een groot deel van Frankrijk, maar vooral in de bergachtige regio’s tegen Zwitserland en Italië aan. Er worden jaarlijks tussen 12.000 en 15.000 dieren slachtoffer van wolvenaanvallen. Vooral de geherderde kuddes in de bergachtige gebieden vallen vaak ten prooi aan wolvenaanvallen.

Frankrijk denkt ook aan de mens

Om de schade beheersbaar te houden, heeft de Franse staat al heel wat maatregelen genomen, en dit niet alleen om de landbouwdieren te beschermen. Sinds kort is er ook een afschotplan voor een bepaald aantal wolven per jaar. Dit plan wordt door overheidsambtenaren aangestuurd.

Ook de veehouder, als mens, wordt niet vergeten. Tijdens een webinar dat op 30 mei plaatsvond, werd verslag uitgebracht van enkele projecten die in Zuid-Frankrijk lopen om de impact van de wolvendruk op de werkomstandigheden en de gezondheid van de schapenhouder/herder te onderzoeken. Dit webinar werd verzorgd door het Institut de L’élevage (Idèle), met zetel in Parijs, samen met onder meer het Institut national de recherche pour l’agriculture, l’alimentation et l’environnement ( Inrae), het Franse landbouwkundige onderzoeksinstituut.

Probleemstelling

Predatie (schade veroorzaakt door wolvenaanvallen) is sterk verbonden met bepaalde regio’s (wolventerritoria), en creëert bij de betrokken personen (schapenhouders) uiteenlopende en complexe gevoelens. De dreiging heeft invloed op zowel de uitvoering van het dagelijkse werk als op de professionele risico’s, en ook op alle dimensies van het persoonlijke leven van fokkers en herders. Schapenhouders/veehouders krijgen het gevoel de controle over hun activiteit te verliezen. Het ongemak voor de herders/veehouders houdt verband met het aantal aanvallen dat wordt ondergaan, met de inspanningen die worden geleverd om de kudde tegen aanvallen te beschermen, vaak zonder garantie op succes. Het ongemak voor de herders/veehouders houdt nog meer verband met de impact van predatie op het leven van de persoon zelf. Soms veroorzaken ‘potentiële’ aanvallen, zelfs als ze niet plaatsvinden, sterke angst bij werknemers die bij de beveiliging van de dieren betrokken zijn.

De Mutualité Sociale Agricole (MSA, de sociale zekerheidskas voor de landbouw) biedt, afhankelijk van de afdeling, ondersteuning in het kader van predatie/wolvenaanvallen. In de Languedoc worden 3 soorten acties door MSA ondernomen: ondersteuning voor professionals, die het slachtoffer zijn van predatie en die afhankelijk zijn van meerdere MSA-diensten (gezondheid en veiligheid op het werk, gezondheids- en sociale acties, artsen, schildwachtnetwerk...); ‘debat’-bijeenkomsten, die discussies over de organisatie en arbeidsomstandigheden op gang brengen; en fokkers en herders in dialoog brengen met verantwoordelijke instellingen in het gebied.

Studie inzake socio-antropologische impact aanwezigheid van wolven

Twee wetenschappers van het laboratorium Agro-ecology, Innovations and Territories (AGIR) van het Inrae (Occitanie-Toulouse) hebben een studie gepubliceerd, gefinancierd door de MSA, getiteld Socio-antropologisch onderzoek naar de effecten van de aanwezigheid van wolven op de gezondheid van fokkers en herders. Antoine Doré geeft de toelichting. De studie, met als titel Face aux loups, kan je downloaden via www.inrae.fr.

Zoals hierboven reeds weergegeven, schetst hij de situatie van de wolvenaanwezigheid in Frankrijk en besluit hij dat la souffrance (het lijden) des professionels tot hiertoe geen aandacht krijgt. Er werd een bevraging gedaan van de organisaties en voorlichters, maar vooral ook een enquête bij schapenhouders en herders. Twee aspecten werden bekeken wat de beïnvloeding van de gezondheid betreft door de aanwezigheid van de wolf, namelijk de impact op stress en op de verandering van de werkomstandigheden, maar daarnaast ook de impact op het familiale en sociale leven.

Aan 597 schapenhouders/herders werd onder andere de vraag gesteld: denk je dat de aanwezigheid van de wolf er al voor heeft gezorgd dat je een burn-out of depressieve gevoelens kreeg, of dat je helemaal het noorden kwijt was of dat je angstig was, of dat je de volgende fysieke problemen kreeg: moeite om te ademen, warmteopstoten of buikpijn?

Figuur 1: de aangegeven gevolgen van de aanwezigheid van de wolf als antwoord op de vraag: Denk je dat de aanwezigheid van de wolf bij jou al volgende toestand heeft veroorzaakt (meerdere antwoorden mogelijk) (n = 597 schapenkwekers en herders)
Figuur 1: de aangegeven gevolgen van de aanwezigheid van de wolf als antwoord op de vraag: Denk je dat de aanwezigheid van de wolf bij jou al volgende toestand heeft veroorzaakt (meerdere antwoorden mogelijk) (n = 597 schapenkwekers en herders)

Resultaten van de studie

Uit de resultaten blijkt dat ongeveer 80% verklaart angsten te doorstaan, rond de 20% van de ondervraagden wijst op een burn-out, depressieve gevoelens of fysiek ongemak (buikpijn) als gevolg van de wolvendruk in de omgeving.

Een logische vaststelling is dat de wolvendruk niet gelijkmatig over veebedrijven verdeeld is. 35% van de wolvenaanvallen per jaar en over heel Frankrijk vinden we bij 5 à 10% van de veebedrijven, 50% bij slechts 10 à 15% van de veebedrijven en 75% bij 35 à 40% van de bedrijven. Daarbij is de impact op de gezondheid niet rechtstreeks gecorreleerd aan de hoogte van de wolvendruk, maar wordt die bepaald door de mate waarin de veehouder het gevoel heeft de wolvenproblematiek al of niet zelf te beheersen. Het vermogen om met predatie om te gaan en om er betekenis aan te geven, hangt af van hun sociale eigenschappen, hun persoonlijke en professionele traject (ervaring) en hun al of niet verbonden zijn met een netwerk van relaties.

De impact van wolvenaanvallen op stress hangt af van de specifieke kwetsbaarheid van de persoon: namelijk de specifieke situatie van de wolvendruk (wolvennabijheid en voorgeschiedenis) en ook de sociale differentiatie être du metier, ou être du coin. Als je aan je dieren gehecht bent, kan je je schuldig voelen bij verlies. Er bestaat binnen families zelf ook niet altijd de mogelijkheid om dingen bespreekbaar te maken en uit te praten.

Als veehouder kom je snel in de verdrukking ten aanzien van de leefomgeving. Wolvenaanwezigheid geeft veel bijkomend ‘onnuttig’ werk. In de maatschappij zal een wolvenaanval eerst een zeker mededogen opwekken, maar snel slaat dit om tot veroordeling van de veehouder, die zijn dieren te weinig beschermd heeft. Voor velen in de maatschappij is de wolf belangrijker dan het vee. En zeker als men denkt aan het beheersen van wolven wordt men aanzien als een misdadiger. Kinderen worden op school met de vinger gewezen.

Ook binnen het organisatieleven kan wolvenaanwezigheid tot spanningen leiden. Spanningen in de relatie werkgever-werknemer, in verband met opstap naar bewapening en onenigheid in verband met het grijpen naar beschermingsmiddelen. Als je de wolf verjaagt, komt de buur meer onder druk. Binnen organisaties ontstaat een spanningsveld tussen zij die de wolf ‘aanvaarden’ en ermee willen leren leven, en zij die absoluut ‘contra’ zijn. In de samenleving leiden kuddebeschermhonden nogal eens tot polemieken (wandelaars, toeristen, nachtlawaai).

Besluiten van Antoine Doré in verband met de studie

Antoine Doré besluit dat er effectief rechtstreekse beïnvloeding is van de aanwezigheid van wolven op de gezondheid van de schapenhouder/herder. Hij roept echter ook op om ook indirect de symbolische effecten op de gezondheid ernstig te nemen. Hij vraagt aandacht voor de impact van de sociale relaties die zowel positief als negatief kunnen inwerken. En hij vraagt om de expertise van de herders niet te onderschatten: “Zoals we in dit rapport hebben kunnen aantonen, zijn de effecten van wolven en predatie op de gezondheid van fokkers en herders reëel en aanzienlijk. We konden ook aantonen dat er, naast een aantal directe en zichtbare effecten (angst, over zijn toeren zijn...) ook een aantal indirecte effecten van predatie bestonden.

Vanuit dit oogpunt gaat het bij predatie niet alleen om de bedrijfsuitbating (vanuit technisch-economisch oogpunt), maar ook om sociale rollen (die van ouders, echtgenoten en kinderen, die van bedrijfsovernemers of erfgenamen, buren en vrienden, en tot slot die van natuurbeschermers of -beheerders) en dus om reputaties en posities in gelokaliseerde sociale ruimtes. Dit onderzoek maakt het dus mogelijk om het belang te benadrukken van het begrijpen van de relationele configuraties die bijdragen aan het ontstaan (of niet) van gezondheidsproblemen die verband houden met predatiedruk.

Sinds kort is er in Frankrijk een afschotplan voor een bepaald aantal wolven per jaar. Dit wordt door overheidsambtenaren aangestuurd.
Sinds kort is er in Frankrijk een afschotplan voor een bepaald aantal wolven per jaar. Dit wordt door overheidsambtenaren aangestuurd. - Foto: Getty Images

Het symbolische ‘geweld’ dat gepaard gaat met het probleem van predatie en de implementatie van samenlevings-, beschermings- en compensatiemechanismen speelt in dit opzicht een beslissende rol in het verschijnen en versterken van de directe effecten van de wolf en predatie, waardoor bepaalde herders ‘wolfpatiënten’ worden. Het serieus nemen van deze symbolische effecten op de gezondheid lijkt dus een reële verwachting van veel fokkers en herders in het veld.

In de wolvenkwestie worden de handelingsmacht van fokkers en herders, evenals de effecten ervan, misschien onderschat, zowel qua aard als qua effecten. Naast verzet tegen illegale activiteiten (stroperij van wolven, ‘gewelddadige’ demonstraties...) wordt een reeks strategieën achtereenvolgens of gezamenlijk ingevoerd om de wolf en de predatie naast elkaar te laten bestaan, op te vangen of te weerstaan. Deze strategieën zijn deels een technische investering en deels een politieke (hier in brede zin opgevat) en symbolische investering.

Deze investering in het begrijpen van het gedrag van wolven (wetenschappelijke lezingen, wildcamera’s...), in het publieke beheer van het probleem (participatie in het wolvenplan, in professionele bijeenkomsten, territoriale pastorale plannen...) en in het opzetten van beschermingsmiddelen (beschermingshonden, beschermings- en/of bewakingssysteem...) kan positieve effecten hebben op de gezondheid van fokkers en herders, vanwege het simpele feit dat je niet overweldigd wordt door het probleem en dat je er betekenis aan geeft. Deze investeringen kunnen ook bijdragen aan het verstoren van professionele en vriendschappelijke relaties en familie waarop de reputatie van fokkers en herders berust. Vanuit dit perspectief zou een betere erkenning van de expertise van fokkers en herders op het gebied van de natuur en plattelandsgebieden het mogelijk maken om het lijden en de gevolgen voor de gezondheid die verband houden met wolven en predatie te verminderen.

Risicofactoren voor schapenhouders en herders

Daarna gaf Ludovic Martin een toelichting bij een studie over de risicofactoren voor schapenhouders en herders. In 2022 voerde de MSA van Languedoc een onderzoek uit naar de risicofactoren die de gezondheid van pastorale fokkers en herders kunnen beïnvloeden bij de uitoefening van hun activiteit. Bijzondere belangstelling ging uit naar de factoren die verband hielden met de aanwezigheid van predatie en wolven in een bepaalde omgeving. Deze studie maakte het mogelijk om actiehefbomen en gebieden te identificeren die moeten worden gevolgd voor toekomstige interventies op het gebied van de preventie van beroepsrisico's.

Het volledige rapport kan je downloaden: Etude sur les facteurs de risques pouvant affecter la santé des éleveurs pastoraux transhumants et des bergers. Le cas spécifique des effets associés à l'arrivée des loups. (Onderzoek naar de risicofactoren die de gezondheid van transhumanceveehouders en herders kunnen beïnvloeden, met specifieke aandacht voor de komst van de wolf).

In dit rapport komen dezelfde elementen aan bod, zoals de eerste spreker aanhaalde: herders hebben al meer ervaring met wolvendruk dan schapenhouders die met een eerste aanval geconfronteerd worden; wolvendruk zorgt voor een andere werkorganisatie en ‘tijdverlies’. Wolvenaanwezigheid leidt tot spanningen binnen de beroepssector en ten aanzien van de maatschappij. Ook de relatie met overheidsdiensten wordt er niet beter op. Het risico bestaat op afhaken ten aanzien van de maatschappij en op het vervreemden van de eigen professionele groep. Een zorg is dat de ‘zingeving’ van het beroep niet verloren mag gaan.

Tot slot volgen nog een reeks bedenkingen en adviezen hoe deze problematiek onder meer door MSA zou kunnen worden aangepakt (zie ook probleemstelling hierboven).

Besluit

Het is evident dat de aanwezigheid van wolven in de bedrijfsomgeving tot een surplus aan permanente stress leidt. We hebben dit trouwens zelf vorige zomer kunnen ervaren. Het is ook evident dat dit de gezondheid en werksfeer niet ten goede komt. Het is richtinggevend dat men in Frankrijk tot het besef gekomen is dat, los van technische en economische aspecten van wolvendruk, men ook aandacht moet gaan besteden aan de veehouder/schapenhouder zelf. Dit is ook een boodschap voor onze beleidsmensen en de verantwoordelijken voor gezondheidszorg.

André Calus

Lees ook in Schapen

Meer artikelen bekijken