“Met een ernstig debat kom je verder dan met

een polemiek”

In 2012 werd Lieve Vercauteren directeur van BioForum. Ze kwam over van Vredeseilanden, een organisatie die zich primair richtte op een duurzaam voedingssysteem in ontwikkelingslanden. Vredeseilanden ging later op in Rikolto. Vercauteren zegt in een interview met Landbouwleven dat de biologische sector in beweging moet blijven.

Waar komt uw persoonlijke interesse en voorkeur voor biologische productie vandaan?

Ik groeide op een gemengd bedrijf op. We hadden koeien en varkens. Het landbouwsysteem heeft altijd mijn interesse gewekt. Ik merkte dat de hele maatschappij toenemend ecologische grenzen overschrijdt. Toen ik me begon te verdiepen in de biologische landbouw, sprak de holistische benadering me direct aan. Het is niet reductionistisch, maar zoekt oplossingen voor het hele systeem. In de gangbare landbouw, maar ook bijvoorbeeld de medische wereld, wordt soms een oplossing gevonden voor probleem A, waardoor probleem B ontstaat.

Hoe gaat het met BioForum, als organisatie? Heeft/krijgt u voldoende middelen?

De Vlaamse overheid geeft ons steeds minder subsidie. De Vlaamse overheid is goed voor circa 60% van onze begroting. Ongeveer een kwart van onze begroting komt uit lidgelden en het overige deel halen we op via Europese projectfinanciering. Door het terugschroeven van de Vlaamse subsidies is BioForum als organisatie de laatste jaren wat gekrompen. De organisatie telde eens 20 mensen. Toen ik in 2012 directeur werd, telde het team 15 leden. Inmiddels telt BioForum 12 werknemers, waarvan een deel parttime werkt.De bezuiniging is wel gericht op overhead. De dienstverlening naar landbouwers toe is op peil gebleven. Wat BioForum anders dan vroeger niet meer doet, is het promoten van biologische producten naar het brede publiek. Dat ligt nu bij VLAM.

Hoe verloopt de samenwerking met de boerenorganisaties? Boerenbond werd laatst van links en rechts op de korrel genomen, omdat ze pas nu het crisis is duurzaamheid en korte keten serieus zou nemen.

De samenwerking met Boerenbond en ABS is goed. Samen met de landbouworganisaties heeft BioForum projecten opgezet om omschakelen te vereenvoudigen. De aanval op Boerenbond helpt ons volgens mij niet om een gezond debat te voeren. Het is vooral niet-productief. Persoonlijk denk ik dat de landbouw een geleidelijke omschakeling naar duurzame systemen moet maken. Ik vermoed dat ook binnen Boerenbond dat bewustzijn bestaat en toeneemt.Maar het is wel een syndicaat, eigenlijk wat hetzelfde als een vakbond. Ze verdedigt de belangen van haar leden – houden rekening met wat die willen en kunnen. Zitten Boerenbond en BioForum vandaag op één lijn? Nee, maar met een ernstig debat kom je verder dan met een polemiek.

Het aantal biologische bedrijven groeit nog altijd, maar niet heel snel. Moet het tempo omhoog om de categorie ‘niche’ te overstijgen?

Eigenlijk is de geleidelijke groei voor ons prima. Een boom is niet nodig. De biologische sector zet haar producten vooral dichter bij huis af. Ze exporteert niet zoveel, en dus kan ze maar zo hard groeien als de Vlaamse markt groeit.

Op welk marktaandeel mikt de biologische sector, of zou ze moeten mikken?

Op dit moment realiseert de biologische sector een marktaandeel van 4% in Vlaanderen. Dat het hoger kan bewijst men aan de andere kant van de taalgrens, waar het al 10% is. Oostenrijk en Denemarken tikken in de EU met circa 11 tot 12% het hoogste marktaandeel aan. Ik zie niet in waarom dat percentage bij ons niet haalbaar is.

Zijn biologische producten niet gewoon te duur om ver voorbij de niche te gaan?

Voor mensen met een kleine portemonnee is biologisch vaak te duur, tenzij men ook andere keuzes maakt in haar consumptie. Er zijn zeker mensen met weinig geld die toch biologische producten kiezen, maar om dat te kunnen betalen dan wel minder vlees gaan eten. Het prijsverschil tussen biologische en gangbare producten is gemiddeld zo’n 30%, al zijn er wel grote verschillen tussen producten. Biologische eieren zijn soms tot 2 keer zo duur, terwijl biovleesvervangers maar lichtjes duurder zijn.

Daalt het verschil in prijs?

Nee, het is al jaren vrij constant. Ik denk dat pas als de biologische productie echt fors in omvang toeneemt, het verschil duidelijk zal kunnen afnemen. Gemiddeld is de groep consumenten die voor biologisch kiest hoger opgeleid, heeft ze een hoger inkomen.

Wat zijn de belangrijkste struikelblokken voor landbouwers die overschakelen naar biologische productie? Duurt de omschakelingsperiode misschien te lang?

De omschakeling kost zeker tijd. Je maakt hogere kosten terwijl je nog geen hogere inkomsten hebt. Er zijn wel supermarkten die daarbij helpen, en initiatieven om boeren ‘op weg naar bio’ toch al een meerprijs te bieden. Maar het grootste struikelblok is misschien dat je als landbouwer vaak je hele netwerk kwijt raakt. Je krijgt andere toeleveranciers, andere afnemers, andere adviseurs en andere collega’s. In de plantaardige sector moet je zonder chemie aan de slag. Onkruid wieden dus, en ziekten en plagen met hele andere technieken bestrijden. Ik weet als boerendochter hoe vervelend dat is. Er zijn wel machines, maar die kosten geld. Er zijn ook nauwelijks loonwerkers die dat soort machines voor je in kunnen zetten…Als veehouder heb je andere rantsoenen nodig, misschien ook andere rassen.

Schakelt men om uit ideologische overwegingen, of zijn het eerder economische aspecten die tellen?

Dertig jaar geleden was iedereen ideologisch gedreven. Er was geen markt, die moest nog worden gecreëerd. Nu is het een mix, maar het één gaat altijd samen met het ander. Je kunt niet alleen ideologisch landbouw bedrijven – je moet ook ondernemerschap tonen. Andersom kun je biologisch niet volhouden zonder er echt achter te staan.

Waarom kiezen consumenten anno 2020 eigenlijk voor biologische producten? Is dat het milieu, dierenwelzijn of de gezondheid?

Allemaal spelen ze natuurlijk een belangrijke rol, maar voor de grootste groep is de eigen gezondheid het belangrijkste argument. Het is opvallend vaak zo dat als jonge mensen kinderen krijgen, ze over gaan op biologische producten.

Hoe ziet u de evolutie van biologische speciaalzaken versus biologisch aanbod in supermarkten? Is de eerste categorie toenemend overbodig?

Op zichzelf is het goed dat biologische producten in de supermarkt een steeds prominentere plaats innemen. Maar als je levert aan supermarkten, kom je wel in diens logica terecht. Dat betekent dus druk op de prijzen, bepaalde kwaliteits- en volume-eisen… voor hen ben je als biologische leverancier als ieder ander. Biologische speciaalzaken spelen dus naast de supermarkten een belangrijke en positieve rol. Ik stel wel vast dat binnen die categorie Bioplanet als dochter van Colruyt marktaandeel afsnoept van de zelfstandige winkels.

De biologische sector wordt regelmatig onder vuur genomen door proponenten van de gangbare sector. De biologische sector heeft meer grond nodig dan de gangbare sector. Slecht voor het milieu, en een probleem voor de wereldvoedselvoorziening?

Bij die analyse gaat men uit van de foute premissen. Er is geen tekort aan voedsel, maar een verdelingsprobleem. Het feit dat op dit moment enkele honderden miljoenen mensen wereldwijd honger lijden, heeft niets te maken met een tekort aan voedsel. Mensen kunnen het eenvoudigweg niet betalen. In de toekomst zal dat ook zo zijn, waardoor ik geloof dat regio’s zelfvoorzienend moeten zijn. In plaats van hier alleen maar aan maximale opbrengsten per hectare te denken, moeten we de Afrikaanse landbouw vooruit helpen.Men overdrijft ook vaak het verschil in productiviteit van de biologische en gangbare landbouw. Men zegt dat het verschil 30% is, maar in veel onderzoek blijkt het verschil kleiner te zijn. De biologische landbouw is bovendien een landbouw die we vol kunnen houden. Uiteindelijk is dat voor de gangbare landbouw niet zo. Bodems raken uitgeput, olie en fosfaat raken op.

De biologische sector is tegen genetische modificatie. Toch merk ik dat in duurzaamheidskringen hier wel voorzichtig anders over gedacht wordt hier en daar. Hoe staat u in deze discussie?

Of ik voor of tegen ben, daar wil ik me niet eens over uitspreken. Wat we nodig hebben, is meer genetische diversiteit. GGO’s helpen ons niet meer genetische diversiteit te bereiken.

Genetische modificatie werd deels in Gent uitgevonden. Vindt u dat de Belgische onderzoeksinstituten en universiteiten voldoende aandacht hebben voor de biologische sector?

Het ILVO heeft een living lab ingericht en Inagro heeft een biologische proefboerderij waar enorm veel nuttig onderzoek wordt gedaan. De universiteiten tonen veel minder interesse in de sector. Als men al met de biologische sector bezig gaat, dan is het vaak een sociologische invalshoek, en geen onderzoek naar landbouwpraktijken. Ik denk dat de desinteresse van universiteiten voor een stuk te maken heeft met geld en prestige. Met biotechnologie haal je patenten op.

Misschien kan BioForum een leerstoel instellen, zoals bedrijven soms doen, of is dat te duur?

Een leerstoel is inderdaad een mooi middel om een bepaald onderwerp binnen de universiteit een belangrijkere plek te bezorgen. Milcobel, Syngenta… die financieren inderdaad leerstoelen. Ik ben bang dat het voor ons financieel niet is weggelegd.

In Nederland heeft de CEO van Rabobank, Barbara Baarsma, gezegd dat het tijd is om de landbouwers te ‘duwen’ richting duurzaamheid – bijvoorbeeld door betere voorwaarden te bieden aan klanten die hun bodemmanagement goed op orde hebben. Een goed idee?

Het is jammer dat de overheid weinig ingrijpt maar in die context is het zeer positief dat bedrijven die in de landbouw zaken doen, wel de verant-woordelijkheid pakken. Ik zie die positieve houding ten opzichte van duurzaamheid bij steeds meer bij erfbetreders. Ik denk wel dat Belgische banken best wat meer open mogen staan voor businessmodellen gericht op duurzaamheid.

Jan Cees Bron