Meest klimaatvriendelijke melk komt uit Vlaanderen

De studie van ILVO gebeurde in het kader van het pas afgelopen VLAIO-onderzoeksproject Klimrek, dat moest tonen waar de Vlaamse landbouwbedrijven staan in het klimaatverhaal, en hoe ze nog kunnen verduurzamen. Klimrek staat voor KLImaatMaatRegelen met Economische Kansen op het landbouwbedrijf.

Gedetailleerde klimaatscans op bijna 150 Vlaamse melkveebedrijven tonen dat 1 liter Vlaamse melk gemiddeld samengaat met slechts 0,99 kg CO2 equivalenten. Dat is lager dan de score van alle andere melk producerende landen.

Wetenschappelijk onderbouwd en individueel

Bij de 150 Vlaamse melkveehouders werd de heel gedetailleerde scan uitgevoerd op basis van reële en individuele gegevens. Het verzamelen van de gegevens uit allerlei bronnen duurt 1,5 tot soms 2 dagen en gebeurt door een consulent. Zo worden geen fouten gemaakt en krijgt de boer een wetenschappelijk onderbouwde individuele score. De scores van de andere landen zijn vaak gemiddeldes of schattingen, maar wetenschappelijk onderbouwd en gebaseerd op dezelfde onderzoeks- en rekenmethode als die die ILVO gebruikte in Vlaanderen.

ILVO deed opzoekingen van klimaatgegevens in de gespecialiseerde Databank AgriFootprint 6.0. Die verkrijgen hun cijfers door volgens een uniforme methode een LCA te berekenen van de melk van een fictief gemiddeld bedrijf, representatief voor het land in kwestie. Iedereen rekent ook in dezelfde gestandaardiseerde ‘meetmelk’ (FPCM of Fat & Protein Corrected Milk).

In het project Klimrek werkten ILVO-onderzoekers en consulenten van Boerenbond samen aan een bedrijfsspecifiek klimaattraject. Na de klimaatscan op bedrijfsniveau volgde telkens een adviestraject dat inzicht biedt in waar een bedrijf nog kan verbeteren.

“In de scan inventariseren en kwantificeren we alle input en processen die bijdragen tot het landbouwproduct (melk, vlees, tarwe…). Die gegevens gaan in een levenscyclusanalyse (LCA) en we bekomen zo de totale ecologische voetafdruk van het bedrijf op 1 jaar, met daarbij een detailoverzicht opgedeeld per proces en productstroom. Ook de klimaatimpact van ingevoerde grondstoffen zoals kunstmest zit in dat cijfer. De herkomst en de eventuele transformatie van het landgebruik van soja in het voederrantsoen is dus mee verrekend”, stelt Veerle Van linden, LCA expert en projectcoördinator bij ILVO.

Van meten naar advies

In de tweede stap verneemt de landbouwer hoe zijn bedrijf scoort, hoe zijn positie tegenover de andere bedrijven is, en vooral, via welke maatregelen hij zijn broeikasgasuitstoot verder kan verlagen. Van elke voorgestelde klimaatmaatregel worden vooraf ook de eventuele bijdrage berekend aan andere milieueffecten, zoals verzuring, fijnstof of eutrofiëring, om te vermijden dat er negatieve verschuivingen op de andere milieuthema’s zouden gebeuren. Ten slotte krijgt de boer ook een kostenbatenanalyse per voorgestelde klimaatmaatregel. Via jaarlijkse opvolgingen wordt de score herberekend en worden nieuwe verbeteringen voorgesteld.

Er zijn al 146 melkveebedrijven doorgelicht met de scan. De voetafdrukken variëren tussen 0,74 en 1,53 kg CO2-equivalenten per kg meetmelk. Het gemiddelde van de 146 bedrijven is 0,99 kg CO2 eq. De spreiding rond het gemiddelde toont dat er verbeteringen mogelijk blijven.

Bedrijfsgrootte speelt geen rol

Een biologische melkveehouder scoort inzake klimaatvriendelijkheid niet automatisch beter dan zijn niet-biologische collega’s. “Het is opmerkelijk is dat we geen typische bedrijfskenmerken (groot of kleinschalig bedrijf, bio of gangbaar, beweiding of niet, …) kunnen koppelen aan de betere of slechtere klimaatprestatie van de melkveebedrijven. Dit betekent ook dat een scan op maat, met maatregelen op maat zinvol is”, stelt Veerle Van linden.

Met 340.000 melkgevende koeien is de Vlaamse melkveestapel klein in vergelijking met grootproducenten zoals India (128miljoen koeien), de Verenigde Staten (9,4 miljoen) en zelfs met Duitsland (3,8 miljoen) en Frankrijk (3,3 miljoen). Per koe ligt de melkproductie in Vlaanderen gemiddeld hoog (10.278 liter melk per lacterende koe per jaar). Dat komt onder meer door de raskeuze, het bedrijfsmanagement op vlak van ziektepreventie en dierenwelzijn, de kennis rond graslandbeheer en mestverwerking en de precieze rantsoensamenstellingen volgens de behoefte. Die factoren beïnvloeden ook de ecologische voetafdruk.

België in de kopgroep

De internationale databank plaatste de Belgische melk met een gemiddelde score van 1,03 al in de kopgroep, vlakbij de klimaatvriendelijke melkproducenten Denemarken (1,06) en Nieuw-Zeeland (1,09). In de top 10 zitten bijna alleen Europese landen. België scoort opvallend beter dan het gewogen Europese gemiddelde (1,39).

De werkelijke impactmeting van de Vlaamse melkveehouderij, op basis van de Klimrek-scans van individuele bedrijven toont een nog straffer beeld: Vlaanderen heeft met een score van 0,99 de meest klimaatvriendelijke melk. Volgens ILVO haalt geen enkel land dezelfde gemiddelde lage klimaatimpact score.

De klimaatimpact van de Vlaamse melkveebedrijven kan nog beter. Sleutelen aan het rantsoen van de koeien levert de grootste klimaatverbeteringen op. Tot 10% van de voetafdruk van melk uit Vlaanderen is zo weg te werken. Bierdraf en koolzaadschroot aan de koeien geven, werkt methaan-remmend in de vertering. Er bestaan voedersupplementen met een bewezen, groot methaanverlagend effect. Overzeese soja vervangen door lokale eiwitbronnen maakt ook een groot verschil.

Ecologische en economische winst

Minder kunstmest strooien op grasland en omschakelen naar grasklaver kan eveneens enkele procenten CO2-equivalenten reduceren. Grasklaver heeft minder kunstmest nodig en dat levert bovendien een economische winst op. Minder jongvee houden door de langleefbaarheid van de lacterende koeien te verhogen, is voor sommige boeren een mogelijkheid.

Niels Keereman is de vijfde generatie die het bedrijf in Oostkamp leidt. Behalve de melkkoeien houdt hij nog varkens en bewerkt hij zowat 60 ha. Een melkrobot heeft hij niet. In de stal is er een mestschuif die continu werkt. De koeien kunnen op de weide om te grazen en krijgen behalve gras nog snijmais en voederbieten. Vorige winter kregen ze ook koolzaadschroot.

Pocketvergister en bedrijfsmanagement

De kudde van Niels en Katleen Keeremans uit Oostkamp omvat 100 melkkoeien die samen per jaar 952.989 liter melk geven. Zijn melk scoort flink onder het Vlaams gemiddelde: 0,88% CO2 eq. per kg meetmelk. De pocketvergisting, waar methaan uit mest in een WKK wordt omgezet in elektriciteit en warmte, maakt dat het bedrijf heel goed scoort inzake mestopslag- en bewerking.

Het is niet enkel de pocketvergister die het melkveebedrijf van de familie Keereman een goede score oplevert. Op zo goed als elk deelaspect scoort de melkveehouder uit Oostkamp beter dan het gemiddelde van de 146 gescande Vlaamse melkveebedrijven: inzake zelfgeproduceerde ruwvoeder, inzake vervangingspercentage, …

Trots op goede score

“We wisten wel dat we goed bezig zijn, maar het is belangrijk voor ons om dat nu ook eens met wetenschappelijk onderbouwde cijfers gestaafd te zien. Die 0,88 is nog lager dan het gemiddelde van 0,99 van alle Klimrek-scans tot nu toe. Dat maakt mij wel trots! De vertering van de koeien kan misschien nog met minder methaanemissie, door anders te voederen. Dat staat ook in het advies: gras vervangen door grasklaver. Dat zat al in ons achterhoofd. Een nog grotere ecologische winst kan ik boeken door nitraat toe te voegen aan de droge stof in het voer, maar daar staat wel een belangrijke kostprijs tegenover, die deels vergoed zou kunnen worden via de eco-regeling. Het is een meerwaarde dat ik zoveel informatie over mijn werking uit de analyses kan halen en ook dat ik zelf kan bepalen welke maatregelen ik zal treffen. Want elke verandering in bedrijfsvoering vraagt toch een leertijd, geld en inspanningen”, zegt Niels Keereman.

Klimrek is als project afgesloten. ILVO zal ook na het projecteinde het onderhoud van de rekentool blijven doen en zorgt voor de voortdurende actualiseringen op basis van nieuwe producten of klimaatverbeterende technieken.

MilkBE, de organisatie voor de Belgische zuivelsector, wil helpen bij de snelle uitrol van de Klimrek-aanpak bij de melkveebedrijven. “MilkBE gelooft dat individuele klimaatscans, bijhorende inzichten en de mogelijkheid om maatregelen op maat te nemen dé manier zijn om de zuivelsector verder te verduurzamen. We willen volop inzetten op de gebruiksvriendelijkheid van de scan en digitale datakoppelingen die de klimaatscan nog efficiënter zullen laten verlopen”, zegt Lien Callewaert, voorzitter van de Werkgroep Duurzaamheid bij MilkBE.

“Boerenbond was partner in Klimrek om de methode samen met een reeks pilootboeren te helpen ontwikkelen. Ook aan de uitrol gaan we ambitieus meewerken. We konden al prat gaan op de hoge kwaliteit van onze melk. Nu is bewezen dat we ook de klimaatvriendelijkste melk produceren. Dat kleurt de toekomst voor deze sector”, zegt Lode Ceyssens, voorzitter van Boerenbond.

Hoopgevende resultaten

“We gebruiken al langer het superlatief ‘meest klimaatvriendelijk’ voor onze melk en dat wordt nu opnieuw wetenschappelijk onderbouwd. Dat onze melkveesector zo’n hoge toppen scheert, zelfs in het begin van de uitrol van de Klimrek-aanpak, is hoopgevend. Ik onthoud dat het wel degelijk technisch mogelijk is om de hoeveelheid broeikasgasemissies van een liter melk en dus van onze melkveehouderij te verminderen. Dat is hoopgevend want deze sector moet net als vele andere sectoren klimaatdoelstellingen halen. Ik hoop dat de burgers dit nieuws te horen krijgen en misschien ook gaan beseffen dat het uitmaakt of ze een liter Vlaamse melk drinken, dan wel eentje die we hebben ingevoerd maar die een hogere klimaatimpact heeft”, zegt Jo Brouns, Vlaams minister van Landbouw.

Het VLAIO-project Klimrek liep van 2019 tot 2023. ILVO was coördinator, Boerenbond en VITO waren partner. In het totaalbudget van 1,2 miljoen euro (Vlaams geld) kwam de 10% medefinancieiring van de landbouwkoepels Boerenbond, Belgapom, Belpork en BCZ (zuivelsector). Klimrek heeft op 4 jaar tijd scansystemen én begeleidingstrajecten op maat ontwikkeld voor 3 deelsectoren: melkveehouderij, varkenshouderij en akkerbouw. Andere deelsectoren vragen inmiddels ook een voor hen bruikbare scanmethode en klimaatadvies. In 2023 werd zo gestart met de sectoren volleveldsgroenten en (hard)fruit.

Filip Van der Linden