Hoe lever ik bewijs als de overheid zelf de bewijsstukken heeft?
Ik ben verwikkeld in een procedure tegen de Vlaamse overheid en krijg het verwijt dat ik niet genoeg bewijzen heb. Dit is frustrerend, omdat ik weet dat er bepaalde overheidsdocumenten bestaan die niet worden voorgelegd in de procedure. Wat kan ik doen?
In het Belgisch rechtssysteem geldt het principe dat wie iets beweert daarvan ook het bewijs moet leveren. Dit basisprincipe legt de bewijslast bij de eiser. In het burgerlijk recht is dit principe in art. 8.4 van het Burgerlijke Wetboek vastgelegd onder het eerste lid dat stelt dat hij die meent een ander in rechte te kunnen aanspreken, de rechtshandelingen of feiten moet bewijzen die daaraan ten grondslag liggen. In datzelfde artikel wordt wel gesteld dat alle partijen gehouden zijn om mee te werken aan de bewijsvoering.
Openbaarheid van bestuur
Hoe u aan de voor u belangrijke overheidsdocumenten geraakt, hangt af van de procedure waarin u verwikkeld bent. Vooraleer in te gaan op de verschillende procedures, willen we u erop wijzen dat u als burger het recht hebt om bestuursdocumenten bij de overheid in te kijken, om er een kopie van te ontvangen en om er uitleg over te krijgen. Dit is het zogenaamde recht op openbaarheid van bestuur, dat kan worden gedefinieerd als "een verplichting die op een bestuur rust om documenten of informatie aan het publiek beschikbaar te stellen".
In de wetgeving wordt een onderscheid gemaakt tussen actieve openbaarheid van bestuur en passieve openbaarheid van bestuur. Bij actieve openbaarheid van bestuur gaat het om informatie die een bestuur uit eigen beweging ter beschikking stelt. Bij passieve openbaarheid van bestuur neemt de burger het initiatief om bepaalde documenten bij een bestuur op te vragen. Deze passieve openbaarheid van bestuur is grondwettelijk verankerd in artikel 32 van de Grondwet en is voor de Vlaamse overheid terug te vinden in het Vlaams Bestuursdecreet.
Concreet richt u daarvoor een brief of e-mail aan de Vlaamse overheid met de duidelijke vraag om de bestuursdocumenten te ontvangen die u nodig heeft. Leg zo goed mogelijk uit welke documenten u nodig heeft en wat u juist wil: een kopie, een mogelijkheid tot inzage of uitleg bij bepaalde documenten. De overheid moet u via e-mail of brief een schriftelijk antwoord bezorgen binnen 20 kalenderdagen na de ontvangst van uw aanvraag. De betrokken instantie kan die termijn verlengen tot 40 dagen als dat nodig is om uw aanvraag te toetsen aan de uitzonderingen. Wanneer de gevraagde documenten niet worden meegedeeld, bestaat er zelfs een mogelijkheid om hiertegen in beroep te gaan.
Gewone rechtbanken
Indien uw betwisting met de Vlaamse overheid voor een gewone rechtbank wordt gevoerd, kunt u ook gebruikmaken van de zogenaamde verplichte overlegging van stukken. De artikelen 871 en 877 van het Gerechtelijk Wetboek bieden aan de rechter immers de mogelijkheid om aan een partij of een derde de overlegging van documenten te bevelen. Een van de voorwaarden daartoe is het bestaan van gewichtige, nauwkeurige en overeenstemmende vermoedens dat de partij of de derde over het document beschikt. Concreet moet u daarvoor tijdens de procedure aan de rechtbank vragen dat zij de Vlaamse overheid verplicht om de door u aangeduide overheidsdocumenten voor te leggen.
De rechtbank van eerste aanleg Limburg, afdeling Hasselt, besliste in 2021 uitdrukkelijk dat de mogelijkheid om artikel 877 van het Gerechtelijk Wetboek toe te passen ten aanzien van een overheid niet beperkt is tot stukken die vallen onder de wetgeving inzake de openbaarheid van bestuur. Met andere woorden, mocht u de door u gevraagde stukken niet gekregen hebben in het kader van de openbaarheid van bestuur, omdat ze onder een wettelijke uitzondering vielen, dan kunt u de Vlaamse overheid door de rechtbank laten verplichten om deze documenten toch voor te leggen.
In 2022 oordeelde het Hof van Cassatie dat een rechterlijk bevel in de zin van artikel 877 van het Gerechtelijk Wetboek veronderstelt dat een concreet stuk wordt beoogd. De rechter kan op basis van deze wetsbepaling een partij niet verplichten om informatie te geven en om alle relevante stukken waarover zij beschikt in het debat te brengen. U zult dus juist moeten aanduiden welke documenten u in de procedure wenst te krijgen.
Raad van State
Een belangrijk deel van de gerechtelijke procedures tegen overheden speelt zich niet af in de gewone rechtbanken, maar voor de Raad van State. De Raad van State kan immers administratieve handelingen (zowel individuele rechtshandelingen en reglementen) die strijdig zijn met de geldende rechtsregels schorsen en vernietigen. Ook in deze procedure moet de eiser, die daar ‘verzoeker’ wordt genoemd, de feiten die hij inroept, bewijzen.
In een procedure voor de Raad van State is de overheid, van wie een besluit wordt aangevochten, verplicht om haar zogenaamde administratieve dossier volledig voor te leggen. Dit administratief dossier moet de documenten bevatten die nodig zijn om de feitelijke omstandigheden van de zaak, het verloop van de procedure, en alle handelingen die tot de bestreden beslissing hebben geleid, te kunnen beoordelen. Wanneer de betreffende overheid het administratief dossier niet binnen de 60 dagen aan de Raad van State toestuurt, worden de door de verzoekende partij aangehaalde feiten als bewezen geacht, tenzij deze feiten kennelijk onjuist zijn.
Daarnaast kan de auditeur bij de Raad van State rechtstreeks briefwisseling voeren met alle overheden en besturen en kan hij zowel aan hen als aan de overige partijen alle dienstige inlichtingen en documenten vragen. Als de Raad van State zelf van oordeel is dat er nog bepaalde informatie ontbreekt, dan kan zij, vooraleer te beslissen, bevelen dat die informatie wordt bijgebracht en dat een aanvullend verslag wordt opgemaakt. Concreet zou u daarom in uw memorie voor de Raad van State kunnen opwerpen dat zij de Vlaamse overheid moet bevelen om de door u gewenste stukken voor te leggen.
