Oorzaken van oortopnecrose bij varkens zijn weinig gekend

De oorletsels kunnen genezen, maar ook verlies van een deel van het oor of van het hele oor is mogelijk. Oornecrose is een niet uitgeklaard probleem in de varkenshouderij. De wetenschappelijke literatuur over dit onderwerp is beperkt, en de interpretatie ervan moet zorgvuldig gebeuren. Sommige artikels vermelden namelijk letsels aan het oor, waarbij het onduidelijk is of deze letsels het gevolg zijn van oornecrose of van oorbijten.

Voorkomen

De zichtbare letsels verschijnen meestal bij gespeende biggen (leeftijd 6 tot 7 weken), en kunnen over een periode van 4 weken ernstig evolueren. De letsels kunnen zichtbaar blijven tot een leeftijd van 14 tot 16 weken. Het belang van het probleem werd geïllustreerd door studies uit Denemarken en Ierland. Deze studies toonden aan dat oornecrose tot 70% van de varkens op bedrijven kon treffen. Het voorkomen van oornecrose kan variëren tussen landen en bedrijven, maar ook binnen eenzelfde bedrijf.

Klinische symptomen

Varkens met oornecrose ontwikkelen necrotische letsels op de oorschelp. Deze letsels kunnen sterk variëren, gaande van mild tot ernstig. Het is onduidelijk waarom in sommige gevallen de oortop wordt aangetast, terwijl het in andere gevallen vooral de ventrale rand van het oor is. De letsels kunnen op één oor aanwezig zijn, maar ook beide oren kunnen aangetast zijn. Er kan bloed of vocht uit de letsels komen, wat op zijn beurt kan leiden tot oorbijten. Het necrotische gebied kan droog en korstig worden, en nadien genezen. Varkens kunnen echter ook hun oorschelp geheel of gedeeltelijk verliezen.

Ernstigere letsels veroorzaakt door het bijten van andere hokgenoten kunnen de groei van het dier vertragen. Milde gevallen (korstjes) vereisen echter geen behandeling.

Ziekteverloop

Het ziekteverloop van oornecrose bij varkens is nog niet volledig duidelijk en is tot nu toe nog niet experimenteel onderzocht. Er worden 3 hypotheses verondersteld:

Volgens een eerste hypothese begint de necrose op het buitenoppervlak van de beschadigde huid, en wordt de necrose veroorzaakt door toxines van Staphylococci.

Een tweede hypothese stelt dat de necrose het gevolg is van de afsluiting van kleine bloedvaten, veroorzaakt door immuuncomplexen die kunnen worden geproduceerd bij een infectie met Mycoplasma suis. Omdat de bloedtoevoer aan de uiteinden van de oren via kleine bloedvaatjes verloopt, zijn ze bijzonder kwetsbaar voor deze afsluiting en de daaropvolgende necrose.

De derde hypothese stelt dat trauma door bijvoorbeeld oorbijten of andere omgevingsfactoren de primaire trigger is. Het beschadigde weefsel van de oortoppen raakt vervolgens geïnfecteerd met Streptococci die aanwezig zijn in de mond van bijtende varkens, en kan door infectie evolueren tot necrose. Het is belangrijk om op te merken dat bacteriën zoals Staphylococcus hyicus of Streptococcus spp. behoren tot de normale huidflora van varkens, en daarom niet noodzakelijk zullen leiden tot oornecrose bij varkens. Bij huidtrauma of weefselschade kunnen deze bacteriën zich echter vermenigvuldigen en de letsels verergeren.

Er zijn verschillende niet-infectieuze factoren die mogelijk een rol spelen bij oornecrose. Omgevingsfactoren, zoals een volledig roostervloer zonder stro, slechte luchtkwaliteit en hoge luchtvochtigheid kunnen een invloed hebben. Ook managementfactoren, zoals een hoge bezettingsdichtheid, vroeg spenen, lage beschikbaarheid van voeder- en drinkplaatsen per varken, mycotoxines in het voeder, en tekorten aan vitamine E, selenium en biotine, kunnen het voorkomen van oornecrose verergeren.

De laatste studie van Mateusz Malik (UGent) suggereert echter dat oorbijten de hoofdoorzaak is van deze oorletsels, gevolgd door infectie met S.hyicus en S.aureus , Fusobacterium en Clostridium .

Diagnose

In de praktijk wordt de diagnose voornamelijk gebaseerd op de aanwezigheid van zichtbare letsels op het oor. Histologisch onderzoek kan echter ter ondersteuning worden gebruikt om oornecrose van trauma te onderscheiden. Het identificeren van de mogelijke oorzaak van oornecrose kan moeilijk en tijdrovend zijn. De ernst van de verwondingen kan worden gescoord en gegroepeerd in verschillende klassen, bijvoorbeeld op basis van het getroffen gebied, maar er is nog geen universele scoringmethode uitgewerkt.

Er zijn andere aandoeningen die het uitzicht van de oorschelp beïnvloeden en die we moeten onderscheiden van oornecrose, namelijk: het bevriezen van de oortoppen door een te lage omgevingstemperatuur, of blauwverkleuring van het oor door systemische infectie met het porcine reproductive and respiratory syndrome-virus (PRRSV), Erysipelothrix rhusiopathiae (vlekziekte), salmonella en boviene virale diarree virus (BVD).

Behandeling

Varkens met ernstige oorletsels moeten worden afgezonderd van de andere hokgenoten, door hen bijvoorbeeld te verplaatsen naar een apart hok. Hokgenoten houden namelijk van de smaak van bloed, en aangezien het oor een gemakkelijk toegankelijk lichaamsdeel is, kunnen varkens beginnen met oorbijten.

Necrotisch weefsel kan niet genezen, maar toediening van antimicrobiële stoffen kan de verdere ontwikkeling van de letsels vertragen. Sommige bacteriën waarvan wordt vermoed dat ze betrokken zijn bij het veroorzaken van de letsels, vertonen resistentie tegen veelgebruikte antibiotica zoals penicilline, ampicilline of tetracycline. Daarom wordt aanbevolen om eerst een uitstrijkje te nemen van de overgang tussen aangetast en gezond weefsel. Vervolgens moet een bacteriologische kweek worden uitgevoerd, waarna de gevoeligheid tegenover verschillende antibiotica kan worden gecontroleerd met een antibiogram.

Groepsbehandeling via het drinkwater past niet in het huidige beleid voor het gebruik van antimicrobiële middelen in de diergeneeskunde, en wordt dus niet aangeraden.

Preventie

Omdat goede resultaten van verschillende behandelingen niet gegarandeerd kunnen worden, moet de veehouder in samenwerking met de dierenarts proberen te voorkomen dat varkens letsels ontwikkelen.

Verschillende studies hebben aangetoond dat het mogelijk is om oornecrose te voorkomen. Een mogelijke manier is vaccinatie van de biggen tegen porcien circovirus type 2 (PCV2) of PRRSV. De immuniteit van de biggen kan ook verbeterd worden door vaccinatie van de zeugen tegen PCV2, of door het verlagen van de mycotoxinegehaltes in het voeder door gebruik van additieven zoals mycotoxinebinders, enzymes of ontgifters.

Een goed hokontwerp, het niet mengen van tomen en een lage hokbezetting kunnen agressie, oorbijten en het stressniveau bij de varkens verminderen. Een optimale ventilatie kan ook een positief effect hebben.

Conclusie

De exacte oorzaak en een duidelijk ziekteverloop van oornecrose bij varkens is nog niet gekend, wat de behandeling en preventieve maatregelen bemoeilijkt. Om dit probleem onder controle te krijgen, moeten dierenartsen en veehouders zich richten op het verminderen van bovengenoemde risicofactoren. Het is erg belangrijk om het dierenwelzijn te verhogen en om de stress te beperken. Onder praktijkomstandigheden moet de dierenarts nagaan welke potentiële risicofactoren aanwezig zijn, en hun mogelijke rol in het probleem beoordelen. Er is meer onderzoek nodig naar de oorzaak, het ziekteverloop en de maatregelen die het risico op de aandoening kunnen verminderen.

Mateusz Malik, UGent